Οικονομίες σε «θεραπεία ύπνου»

Η δεκαετία του ’90 έμεινε στην ιστορία για τη θεραπεία – σοκ που εφαρμόστηκε

στα οικονομικά. Τη δεκαετία που διανύουμε θα τη θυμόμαστε για την παράλυση σε

ό,τι αφορά την προώθηση οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Αν και οι λόγοι για τους

οποίους συμβαίνει κάτι τέτοιο διαφέρουν από χώρα σε χώρα, η ουσία είναι ότι σε

όλο τον κόσμο δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι πολιτικοί που καταφέρνουν να

τονώσουν τις οικονομίες των χωρών τους.

Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο σε αναπτυσσόμενες αγορές, όπως η Ινδονησία,

το Μεξικό και η Βραζιλία, όπου οι αριστερές κυβερνήσεις δεν έχουν καταφέρει να

βρουν την εναλλακτική λύση στην οικονομική απελευθέρωση που πρότεινε η

Ουάσιγκτον -πολιτική που οι χώρες αυτές απέρριψαν. Αντίθετα, το ίδιο φαινόμενο

μπορεί κανείς να παρατηρήσει και σε πολλές πλούσιες χώρες.

Πρόκειται για θαυμαστό συγχρονισμό. Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Γιουνιχίρο Κοϊζούμι

και ο Γερμανός καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ ζήτησαν πρόωρες εκλογές στην

προσπάθειά τους να προωθήσουν με μεγαλύτερο σθένος τις μεταρρυθμίσεις. Στη

Γερμανία υπάρχει επείγουσα ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στο φορολογικό και στην

αγορά εργασίας. Στην Ιαπωνία η κυβέρνηση θέλει να ιδιωτικοποιήσει τα

ταχυδρομεία -έναν γιγαντιαίο οργανισμό που είναι τυλιγμένος σαν πύθωνας γύρω

από το τραπεζικό σύστημα της χώρας.

Και στις ΗΠΑ

Ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε μια από τις λίγες χώρες όπου η

οικονομική απελευθέρωση είναι ευρέως αποδεκτή, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους έχει τα

δικά του προβλήματα. Παρά την τεράστια ενέργεια και τον χρόνο που έχει

επενδύσει, έχει αποτύχει να πείσει ακόμη και τους υποστηρικτές του ότι είναι

αναγκαίο να ληφθούν κάποια -έστω στοιχειώδη -μέτρα για να μην καταρρεύσει το

απαρχαιωμένο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας. H δημοτικότητα του Μπους έχει

δεχθεί πλήγμα από τις προτάσεις του για αναμόρφωση του ασφαλιστικού

συστήματος.

Βαθύτερες αιτίες

Κάποιοι αποδίδουν την κατάρρευση των προσπαθειών για μεταρρυθμίσεις στο

γεγονός ότι πολλοί από τους ηγέτες είναι αναποτελεσματικοί. H άποψη αυτή είναι

ανόητη: Αν ο κόσμος είναι δυσαρεστημένος από τους ηγέτες του, τότε γιατί τους

εκλέγει ξανά και ξανά; Όχι, τα προβλήματα έχουν πολύ βαθύτερες αιτίες. H

αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν προβλήματα,

καθώς δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ταχύτατες αλλαγές που προκαλεί η

υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και η παγκοσμιοποίηση. Και αυτό επειδή, αν και η

παγκοσμιοποίηση λειτουργεί θετικά για τους περισσότερους, πολλοί ανησυχούν για

την εξάπλωσή της -και όταν οι άνθρωποι ανησυχούν, πιέζουν τους ηγέτες τους να

μειώσουν την ταχύτητα με την οποία συντελούνται οι αλλαγές.

Ο ρόλος των πολιτικών

Θα μπορούσε κανείς να πει στους Αμερικανούς και στους Ευρωπαίους ότι θα πρέπει

να χαίρονται που οι εμπορικές σχέσεις με την Ασία τούς παρέχουν πρόσβαση σε

φθηνότερο χρήμα και φθηνότερα αγαθά. Όλοι οι πολιτικοί, όμως, φαίνεται να

ανησυχούν μόνο για το πόσοι αγρότες ή κλωστοϋφαντουργοί μπορεί να χάσουν τις

δουλειές τους.

Θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει στους Λατινοαμερικανούς ή τους Αφρικανούς ότι η

άσβεστη δίψα της Ασίας για φυσικούς πόρους θα εξακολουθήσει να ανεβάζει τις

τιμές των προϊόντων που παράγουν και εξάγουν, μετατρέποντας τις καλλιέργειες

σιτηρών σε χρυσωρυχεία. Όμως αυτό δεν το βλέπουν όλοι οι πολιτικοί και

δείχνουν να ανησυχούν για το πώς θα προστατεύσουν τους εγχώριους παραγωγούς

από την επίθεση του ανταγωνισμού από την Ασία, όπου οι μισθοί είναι πολύ

χαμηλότεροι.

Ο απερχόμενος πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ Άλαν Γκρίνσπαν επαινεί

την ευελιξία θεωρώντας την το μοναδικό μέσο για να «αντιμετωπιστεί» η

παγκοσμιοποίηση. Σε κάποιο βαθμό, βέβαια, έχει δίκιο. Το πρόβλημα είναι ότι οι

περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν να ζουν σε έναν κόσμο όπου οι αλλαγές

συμβαίνουν με καταιγιστικούς ρυθμούς. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που τόσοι

πολλοί πολιτικοί ηγέτες θέλουν να «κοιμίσουν» τους λαούς τους ελπίζοντας πως,

όταν ξυπνήσουν, όλα θα έχουν αποδειχθεί ότι δεν ήταν παρά ένα όνειρο.

H Ασία «κινείται»

Στην Ασία, βέβαια, τα πράγματα είναι διαφορετικά. H Κίνα αναπτύσσεται με

ασύλληπτους ρυθμούς. Ολόκληρες πόλεις κατασκευάζονται μέσα σε μια νύχτα. Μέσα

σε πέντε χρόνια η Κίνα χτίζει περισσότερους δρόμους, αεροδρόμια και γέφυρες

από ό,τι θα χτίσουν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ μαζί, σε μια εικοσαετία. H κινεζική

κοινωνία προσαρμόζεται ίσως πιο εύκολα από οποιαδήποτε άλλη, καθώς έχει μακρά

ιστορία τέτοιου είδους αλλαγών. Στην Ινδία, όπου θεωρείται ότι υπάρχει «ισχυρή

συναίνεση για να πραγματοποιούνται μικρές μεταρρυθμίσεις», συντελούνται με

πολύ πιο αργούς ρυθμούς, αλλά συντελούνται. Μπορεί η Ινδία να μην αποτελεί

ισχυρότατο «παίκτη» στο παγκόσμιο εμπόριο όπως η Κίνα, αλλά με 1,2 δισ.

πληθυσμό έρχεται γρήγορα στο προσκήνιο.

Θα ξυπνήσουν;

Θα συνεχιστεί η «παράλυση», σε ό,τι αφορά τις μεταρρυθμίσεις, στις χώρες εκτός

Ασίας; Θα υπάρξει πολιτική βούληση για την προώθηση της οικονομικής

απελευθέρωσης, όπως έγινε την εποχή της Θάτσερ και του Ρίγκαν; Θα πουν,

τελικά, οι πολιτικοί στους λαούς ότι, αν οι οικονομίες τους εξακολουθήσουν

να… κοιμούνται, υπάρχει κίνδυνος να μην ξυπνήσουν ποτέ; Πιστεύω ότι στις

περισσότερες χώρες η εποχή της «θεραπείας του ύπνου» (για την οικονομία) θα

τελειώσει νωρίτερα από ό,τι περιμένουν κάποιοι. Φοβούμαι, όμως, ότι η αλλαγή

μπορεί να προκαλέσει μια παγκόσμια οικονομική κρίση και αυτό θα είναι

αποτέλεσμα -για παράδειγμα -του τεράστιου δανεισμού από τις ΗΠΑ. Μόνο τότε

ίσως να αρχίσουν να «ξυπνούν» οι λαοί και να ψηφίζουν πολιτικούς που επιμένουν

στην προώθηση οικονομικών μεταρρυθμίσεων.

© Project Syndicate, 2005

Ο Keneth Rogoff είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ

και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ