Tα μαθήματα από το τσουνάμι

Ο κόσμος αντίκρυσε με τρόμο την αντίδραση της αμερικανικής κυβέρνησης στον

τυφώνα Κατρίνα και την καταστροφή που προκάλεσε στη Νέα Ορλεάνη. Τέσσερα

χρόνια μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2001 και αφού

υποτίθεται ότι ξοδεύτηκαν δισεκατομμύρια δολάρια για να «προετοιμαστούμε» για

καταστάσεις ανάγκης, η Αμερική απέδειξε στον κόσμο ότι δεν ήταν προετοιμασμένη

– ακόμη και για ένα γεγονός για το οποίο υπήρχε προειδοποίηση ότι θα συμβεί.

H διαφορά ανάμεσα στο τσουνάμι στην Ασία τον προηγούμενο Δεκέμβριο και αυτό

που έχει ονομαστεί Μαύρο Τσουνάμι στην Αμερική – επειδή επλήγησαν περισσότερο

οι Αφροαμερικανοί της Λουιζιάνας – είναι μεγάλη. H ασιατική καταστροφή έδειξε

την ικανότητα όλων όσων εμπλέκονται να ξεπερνούν μακροχρόνιες διαφορές μπροστά

στον κοινό σκοπό – για παράδειγμα οι αντάρτες Aceh κατέθεσαν τα όπλα για να

συνταχθούν στον αγώνα με τους υπόλοιπους Ινδονήσιους, ώστε να αντιμετωπιστούν

οι επιπτώσεις από το τσουνάμι. Αντίθετα, η καταστροφή στη Νέα Ορλεάνη – και σε

άλλες περιοχές στον Κόλπο του Μεξικού – όχι μόνο ανέδειξε, αλλά και αύξησε τα

χάσματα.

H αντίδραση της κυβέρνησης Μπους στον τυφώνα επιβεβαίωσε την υποψία των μαύρων

ότι ενώ στέλνουν τα παιδιά τους στους πολέμους της Αμερικής, αυτή όχι μόνο δεν

τους προσφέρει ευημερία, αλλά ούτε αναλαμβάνει δράση όταν έχουν πραγματική

ανάγκη για βοήθεια. Όταν κατέφτασε η βοήθεια στη Νέα Ορλεάνη, έγινε – όπως

έγραψαν οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» – ό,τι και στον Τιτανικό: Οι πλούσιοι και οι

ισχυροί έφυγαν πρώτοι.

Εξαγορά ψήφων

Πρέπει να γίνουν επιλογές και οι επιλογές αυτές έχουν σημασία. Πολιτικοί που

δεν βλέπουν μακριά, όπως ο Μπους, συχνά αγνοούν τις επενδύσεις που μπορούν να

αποδώσουν μακροπρόθεσμα προς χάριν κάποιων βραχυπρόθεσμων αποτελεσμάτων.

Πρόσφατα, ανάμεσα σε αποζημιώσεις πολιτικών του υποστηρικτών, υπέγραψε για τη

διάθεση χρημάτων που προορίζονται για την κατασκευή μιας γέφυρας στο μέσο του

πουθενά στην Αλάσκα. Τα χρήματα αυτά που θα μπορούσαν να διατεθούν για να

σωθούν ζωές διατέθηκαν για να εξαγοραστούν ψήφοι.

Σπάνια τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει τόσα πολλά μαζεμένα λάθη – όπως ο

πόλεμος στο Ιράκ που μόνο ειρήνη δεν έφερε στη Μέση Ανατολή. Τώρα η Αμερική θα

πρέπει να πληρώσει το τίμημα επειδή αγνόησε τις προειδοποιήσεις ότι τα

αντιπλημμυρικά φράγματα στη Νέα Ορλεάνη ήθελαν επισκευές. Είναι προφανές ότι

τίποτε δεν θα μπορούσε να έχει σώσει εντελώς την πόλη από τον τυφώνα Κατρίνα,

αλλά τουλάχιστον η καταστροφή θα μπορούσε να ήταν μικρότερη.

Δεν αρκεί η αγορά

Οι αγορές συχνά δεν λειτουργούν καλά κατά τη διάρκεια κρίσεων. H αγορά δεν

αντέδρασε στην ανάγκη να εκκενωθεί η πόλη, στέλνοντας τεράστια κονβόι με

λεωφορεία για να πάρουν τους πληγέντες. Σε κάποιες περιοχές η μόνη συνεισφορά

της αγοράς ήταν να αντιδράσει με το να τριπλασιάσει τις τιμές των ξενοδοχείων

στις γειτονικές πόλεις, σύμφωνα με τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης.

Τέτοια συμπεριφορά είναι εξαιρετικά απεχθής, επειδή ουσιαστικά δεν βοηθά σε

τίποτα και ευνοεί μόνο εκείνους που μπορούν να διαθέσουν περισσότερους πόρους

(χρήματα) από κάποιους άλλους.

Ο Νομπελίστας οικονομολόγος Amartya Sen έχει επισημάνει ότι οι περισσότεροι

λιμοί δημιουργούνται όχι επειδή δεν υπάρχουν τρόφιμα, αλλά λόγω της αποτυχίας

να τα αποκτήσουν εκείνοι που τα έχουν ανάγκη – κυρίως επειδή δεν έχουν τα

χρήματα να τα αγοράσουν. Είναι ξεκάθαρο ότι η Αμερική, που είναι η πλουσιότερη

χώρα στον κόσμο, μπορούσε να διαθέσει τους πόρους για να εκκενώσει τη Νέα

Ορλεάνη. Απλά ο Μπους ξέχασε τους φτωχούς – τις δεκάδες και ίσως εκατοντάδες

χιλιάδες που δεν μπορούσαν να φύγουν από την πόλη λόγω έλλειψης πόρων.

Όταν κάποιος είναι φτωχός δεν έχει πιστωτική κάρτα και οι περισσότεροι

αποκλεισμένοι βρέθηκαν με άδειες τσέπες, επειδή πλησίαζε το τέλος του μήνα.

Ακόμη και εάν είχαν τα χρήματα, όμως, δεν είναι προφανές ότι οι αγορές θα

μπορούσαν να είχαν αντιδράσει αρκετά γρήγορα για να παράσχουν τα απαραίτητα

αποθέματα. Σε καιρούς κρίσης απλά αυτό δεν συμβαίνει. Αυτός είναι ένας από

τους λόγους που ο στρατός δεν χρησιμοποιεί κάποιο σύστημα τιμών για την

κατανομή των πόρων.

Προστασία περιβάλλοντος

Τον περασμένο Ιανουάριο, μετά το τσουνάμι, όταν πολλοί ζητούσαν τη δημιουργία

ενός συστήματος παγκόσμιας προειδοποίησης, είχα πει ότι έχει ήδη υπάρξει

παγκόσμια προειδοποίηση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ο υπόλοιπος κόσμος

είχε αρχίσει να ενδιαφέρεται περισσότερο, αλλά ο Μπους – που είχε αγνοήσει και

τις προειδοποιήσεις για τα σχέδια της Αλ Κάιντα πριν από τα γεγονότα του

Σεπτεμβρίου του 2001 και τις προειδοποιήσεις ότι τα αντιπλημμυρικά έργα στη

Νέα Ορλεάνη χρειάζονταν συντήρηση και όχι μόνο αυτό, αλλά μείωσε και τις

δαπάνες για την επισκευή τους – δεν ανέλαβε δράση για να αλλάξουν τα πράγματα.

Όλο και περισσότεροι επιστήμονες πιστεύουν ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα

συνοδευτεί από μεγαλύτερες κλιματολογικές αλλαγές. Τα πρόσφατα στοιχεία

μάλιστα δείχνουν ότι οι εκτιμήσεις αυτές έχουν βάση. Ίσως ο Μπους να ήλπιζε

ότι οι επιπτώσεις από το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα φαίνονταν καιρό μετά,

αφού εγκατέλειπε την προεδρία – και ότι θα τις ένιωθαν περισσότερο οι φτωχές

τροπικές χώρες, όπως το Μπανγκλαντές και όχι μια πλούσια χώρα όπως οι ΗΠΑ.

Ίσως η Αμερική και ειδικά ο Μπους να πειστούν να συνταχθούν με τον υπόλοιπο

κόσμο για την καταπολέμηση στης φτώχειας και για την προστασία του

περιβάλλοντος. Όταν προγραμματίζουμε για το πώς θα αντιμετωπίσουμε

καταστροφές, είτε αυτές δημιουργούνται από τη φύση είτε από τον άνθρωπο, θα

πρέπει να κάνουμε πολλά περισσότερα από το ότι να ελπίζουμε και να

προσευχόμαστε για το καλύτερο.

Project Syndicate, 2005 www.project-syndicate.org

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ