ΓNΩMH Tα παιδιά θέλουν Όμηρο και Tόλκιν

Δεν άντεχα περισσότερο. Τη στιγμή που οι Μαύροι Καβαλάρηδες της Μόρντορ

έμπηγαν τα ξίφη τους στα κρεβάτια των χόμπιτ, είχα τρελαθεί από φόβο. Ήμουν

μόλις εννέα ετών και δεν είχα εξερευνήσει πολύ τη Μέση Γη του Τόλκιν, όμως

αυτό αρκούσε. Ο τρόμος δεν ήταν κάτι με το οποίο συνήθιζα να διασκεδάζω.

Μπορούσα να αντέξω το «Χόμπιτ», όμως ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» παραπήγαινε.

Ακόμη το θεωρώ κάτι σαν το «Αποκάλυψη τώρα» για άτομα με… δυσκολίες

εκμάθησης. Παρ’ όλα αυτά είναι το «καλύτερο μυθιστόρημα όλων των εποχών», όπως

θα έλεγε το BBC αυτές τις ημέρες, και η «πληρέστερη ταινία» του γαλαξία, όπως

θα έλεγε το Χόλιγουντ… Και αυτό είναι η κορυφή του παγόβουνου. Ήδη το σινεμά

μάς υπόσχεται την Ιλιάδα, τον Μπέογουλφ, τον Μεγαλέξανδρο. Αρχαία κείμενα του

βασιλιά Αρθούρου και του Εξκάλιμπερ κατεβαίνουν από τα ράφια.

Καθώς μεγάλωνα, οι κινηματογραφικές περιπέτειες αναβαθμίζονταν· από τους

καουμπόηδες και τους Ινδιάνους φτάσαμε στα… ανώτερα κλιμάκια της

αστροεπιστήμης. Οι καλτ χαρακτήρες μπορεί να ντύνονταν σαν τον Ριχάρδο τον B’,

όμως έτρωγαν αλεσμένες τροφές και ζούσαν στα «διαστημοδρόμια» του Νόρμαν

Φόστερ. Ο Μίστερ Σποκ του «Σταρ Τρεκ» άνοιξε τον δρόμο για τον «Πόλεμο των

Άστρων». Τα εφέ των υπολογιστών δημιουργούσαν επιθέσεις αστεροειδών, «Άλιεν»

και κόσμους σαν το «Μάτριξ». Τώρα, μάλλον αισθάνομαι ότι επρόκειτο για

κυβερνητική συνωμοσία ώστε να δεχτούν τα παιδιά την επιστήμη και την

τεχνολογία.

Ηθικές απόψεις. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό που θέλουν πραγματικά τα παιδιά

είναι ο Όμηρος και ο Τόλκιν. Θέλουν νάνους, ξωτικά, μάγους και μικρούς

ανθρώπους με τριχωτά πόδια. Ο Χάρι Πότερ ήταν απλώς ορεκτικό για το φαινόμενο

της Μέσης Γης. Πάνω απ’ όλα, το κοινό θέλει ένα χαλί αρχαίας ιστορίας. Όλοι

βρίσκουν ανακούφιση στη θέα του παρελθόντος. Στον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών»

όλα τα κτίρια του Καλού παραπέμπουν σε αρχαίους πολιτισμούς. Μόνο ο μαύρος

πύργος του Σάουρον μοιάζει με κάτι που σχεδιάστηκε από τον Κεν Λίβινγκστον…

Μέρος της επιτυχίας του βιβλίου οφείλεται στις περιγραφές του. Οι σκηνές των

μαχών είναι συγκλονιστικές. Το βιβλίο διαβάζεται σαν να έχει γραφτεί με μια

ταινία στο μυαλό του συγγραφέα. Στον πρόλογό του, ο Τόλκιν αρνείται

κατηγορηματικά κάθε άλλη ιδιότητα πέρα από εκείνη του μυθιστοριογράφου…

Πρόθεσή του ήταν απλώς «να πει μια μεγάλη ιστορία που θα κρατούσε το

ενδιαφέρον των αναγνωστών». Όμως ο Τόλκιν προχώρησε κι άλλο. Διαβεβαίωσε ότι

οι ιστορίες του ήταν πραγματικές, τουλάχιστον ως προς το ότι εξέφρασαν τη δική

του ηθική άποψη για το σύμπαν. Οι επικριτές του μπορεί να επισημαίνουν την

απουσία οποιασδήποτε θρησκείας, όμως ο ίδιος ο Τόλκιν χαρακτήρισε τα βιβλία

«καθολικά», τα οποία προσφέρουν «έναν μονοθεϊστικό κόσμο φυσικής θεολογίας».

Αμφιβάλλω αν έτσι το βλέπουν εκατομμύρια οπαδοί του. H ιστορία μπορεί να είναι

μια βιβλική μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό, που λύνεται από μια ηρωική

εκστρατεία με σκοπό να σωθεί ο κόσμος των ανθρώπων. Όμως όλο το έπος

ξεχειλίζει από συμβολισμούς. Το Ένα Δαχτυλίδι είναι εν τέλει η πηγή του κακού.

H λύτρωση επιτυγχάνεται όχι από την ανθρώπινη γενναιοδωρία του πνεύματος αλλά

από έναν συνεχή κατακλυσμό βίας, φυλετικής γνώσης και μαγείας.

Ο κόσμος του Τόλκιν είναι ένας κόσμος μυστηριωδών συμβόλων, συμφορών, μαγικών

επωδών και στοιχειών. Πίσω από τους επιβλητικούς προμαχώνες του Ρόαν και της

Γκόντορ δεν θα βρείτε χριστιανικούς θεούς, μόνο φοβισμένη προγονολατρία. Ο

«Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» είναι ένας παιάνας στην κληρονομική αρχή. Ο μόνος

χαρακτήρας που αναδύεται από το γενετικό χάος με κάποια ηθική πολυπλοκότητα,

είναι το πιο συμπαθές δημιούργημα του Τόλκιν, το αηδιαστικό μικρό τέρας, ο

Γκόλουμ. Είναι ο Αδάμ μετά την πτώση, ο Φάουστ μετά τη συμφωνία, ο

ιδεοληπτικός κυνηγός ανηθικότητας… Όμως ο Γκόλουμ, πρώην ανθρώπινο ον, που

μεταμορφώθηκε από την επαφή του με το δαχτυλίδι, δεν εξιλεώνεται αλλά

καταστρέφεται, ενώ ο Φρόντο σώζεται από τη μαγεία. Το θεωρώ αυτό μεγάλο ηθικό

παράπτωμα.

Πρωτόγονα ένστικτα. H ιστορία της Μέσης Γης δεν είναι χριστιανική ούτε

ανθρώπινη. Αν διακηρύσσει κάποια θρησκεία, είναι αυτή της αίρεσης του

Μανιχαϊσμού. Το ωραίο είναι καλό, το άσχημο κακό. Μόνο λίγοι επιλέγονται και

τίποτα δεν επιλύνεται χωρίς βία. H σωτηρία επιτυγχάνεται με τη μαγεία. H αρετή

βρίσκεται στην πίστη, στη φυλή και στους προγόνους. H έκκληση απευθύνεται στο

πιο πρωτόγονο ένστικτό μας.

Δεν μπορώ όμως να τελειώσω κατηγορώντας τον Τόλκιν για κάποιου είδους

«προϊστορική συνωμοσία». Θα μεταχειριστώ το δαχτυλίδι σαν μια απίθανη ιστορία,

δίπλα σε μια ζεστή φωτιά στη διάρκεια ενός ψυχρού χειμωνιάτικου απογεύματος.

© The Times, 2004