Στη διάρκεια της τρικυμιώδους δεκαετίας του ’90(*) φαινόταν ότι ο αμερικανικού

τύπου καπιταλισμός θα κυριαρχούσε στον κόσμο. H ανεργία υποχωρούσε σε επίπεδα

που κανείς δεν είχε δει για 25 χρόνια και όλοι πίστευαν ότι η «νέα οικονομία»

θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσαν οι επιχειρήσεις. Όμως, τα

πράγματα δεν έγιναν ακριβώς έτσι. H ανάπτυξη σταμάτησε και τα χρηματιστήρια

έπεσαν. Επί προεδρίας Τζ. Μπους χάθηκαν περισσότερες δουλειές ακόμη και από

την εποχή της μεγάλης ύφεσης. Τώρα αναγνωρίζουμε ότι οι σπόροι της καταστροφής

«φυτεύτηκαν» κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής «έκρηξης» της περασμένης

δεκαετίας και ότι η Κεντρική Τράπεζα των

ΗΠΑ (FED), στην οποία αποδόθηκαν τα εύσημα για την πολιτική που ακολούθησε,

δεν έπραξε τα απαραίτητα για να αποφύγουμε τις συνέπειες.

H FED θα έπρεπε τουλάχιστον να αφήσει τη φούσκα να ξεφουσκώσει σταδιακά,

αρχίζοντας να αυξάνει τα επιτόκια και να περιορίσει την πρακτική της αγοράς

μετοχών με «αέρα». Αντί γι’ αυτά, συντήρησε το κλίμα αισιοδοξίας και έκανε

λόγο για αύξηση της παραγωγικότητας χωρίς προηγούμενο, πράγμα που προκάλεσε

ακόμη μεγαλύτερη ευφορία στην αγορά.

Υπερ-επενδύσεις

O Joseph Stiglitz είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας 2001,

καθηγητής Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρώην επικεφαλής

οικονομικών συμβούλων του προέδρου Κλίντον, πρώην αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας

H FED δεν ήταν η μόνη που απέτυχε. Καθώς η φούσκα μεγάλωνε, οι φόροι υπεραξίας

μειώθηκαν, τροφοδοτώντας ακόμη περισσότερο το κλίμα ευφορίας στην αγορά.

Κεντρικό στοιχείο αυτής της στάσης ήταν η πολιτική απελευθέρωσης της αγοράς

στην παραγωγή ηλεκτρικού, στις χρηματαγορές και στις τηλεπικοινωνίες. Μεγάλες

εταιρείες πίεσαν για την απελευθέρωση, λέγοντας ότι κάτι τέτοιο θα έφερνε μια

νέα εποχή στον ανταγωνισμό. Όμως, οι πράξεις τους έδειξαν πως δεν πίστευαν

κάτι τέτοιο. Στην πραγματικότητα, οι εταιρείες αυτές ήθελαν να είναι οι πρώτες

που θα έμπαιναν στην αγορά, ώστε να κυριαρχήσουν. H κούρσα για την πρωτιά

έκανε πολλές επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε υπερ-επενδύσεις.

Στο μεταξύ, οι ατασθαλίες που εντοπίστηκαν στα λογιστικά των εταιρειών

σήμαιναν ότι οι τιμές δεν αντικατόπτριζαν την πραγματικότητα.

H Ευρώπη

Όλοι πίστευαν ότι η «νέα οικονομία» θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο

λειτουργούσαν οι επιχειρήσεις. Όμως, η ανάπτυξη σταμάτησε και τα χρηματιστήρια έπεσαν

H Ευρώπη αναγνώρισε κάποια από τα προβλήματα αυτά και καθυστέρησε να προωθήσει

την απελευθέρωση των αγορών με τον αμερικανικό τρόπο. Στην ιδανική της μορφή η

ευρωπαϊκή έκδοση του καπιταλισμού έδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στα δικαιώματα των

εργαζομένων και λιγότερο στα συμφέροντα των επιχειρήσεων. Όμως, η οικονομική

επιτυχία των ΗΠΑ φαινόταν τόσο μεγάλη, που ήταν δύσκολο να αντισταθεί κανείς.

Πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες υιοθέτησαν τις πρακτικές διοίκησης των

επιχειρήσεων στις ΗΠΑ και μερικές, μάλιστα, προσπάθησαν να ακολουθήσουν και

τις αμερικανικές λογιστικές πρακτικές.

Είναι σημαντικό να πάρουμε τα σωστά μαθήματα από τις πρόσφατες εξελίξεις.

H κυβέρνηση Μπους μάς έδειξε ότι, όταν δημιουργούνται ελλείμματα χωρίς σωστό

σχεδιασμό, δεν βοηθούν την οικονομία· όταν, για παράδειγμα, οι μειώσεις στη

φορολογία ευνοούν τους πιο ευκατάστατους, οι οποίοι δεν πρόκειται να ξοδέψουν

τα επιπλέον χρήματα από την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματός τους. Πολλοί

στην Ευρώπη ήδη ακολουθούν την πολιτική Μπους, αυξάνοντας τις δαπάνες και τα

ελλείμματα. Όμως, αν ακολουθήσουν και τη φορολογική του πολιτική, τα

αποτελέσματα θα είναι το ίδιο αρνητικά όπως στις ΗΠΑ.

Ένας μύθος

Σήμερα, η Ευρώπη υποφέρει όχι μόνον από το Σύμφωνο Σταθερότητας, που δένει τα

χέρια στη χάραξη της πολιτικής, αλλά και από την ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα

(EKT), που επικεντρώνει την προσοχή της στον πληθωρισμό. H EKT έκανε λιγότερα

από όσα μπορούσε για να τονώσει την οικονομία. Υπάρχει ένας μύθος, ότι οι

κεντρικές τράπεζες πρέπει να διοικούνται από τεχνοκράτες. H εμπειρία στις ΗΠΑ

δείχνει το αντίθετο. Κανένας κεντρικός τραπεζίτης δεν έχει κερδίσει μεγαλύτερη

αναγνώριση από τον Άλαν Γκρίνσπαν. Και όμως, η πρόσφατη ιστορία των ΗΠΑ

δείχνει ότι υπάρχουν όρια στο τι μπορούν να κάνουν οι κεντρικές τράπεζες για

να βελτιώσουν τις επενδύσεις και την οικονομία.

Στη δεκαετία του ’90 πιστέψαμε πολύ στη σοφία των απελευθερωμένων αγορών, σε

μια οικονομία που αποτελεί μια απλοποιημένη εκδοχή του καπιταλισμού. Το πιο

σημαντικό μάθημα που προκύπτει είναι το εξής: Πρέπει να υπάρχει ισορροπία

μεταξύ κυβέρνησης και αγορών. Στη διάρκεια της τρικυμιώδους δεκαετίας του ’90

χάσαμε αυτή την ισορροπία.

* «The Roaring Nineties» είναι το νέο βιβλίο του J. Stiglitz που

κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Penguin.

Επιμέλεια διεθνών οικονομικών θεμάτων: Γιώργος Κανελλόπουλος

Τελευταία Νέα