Η ανισότητα θα σκοτώσει την παγκοσμιοποίηση

Το διεθνές οικονομικό σύστημα δεν λειτουργεί, με την έννοια ότι έχει αποτύχει

να παρέχει αρκετά κεφάλαια στις χώρες που τα χρειάζονται περισσότερο και

πληρούν τις προϋποθέσεις να τα εισπράξουν. Οι οικονομικές αγορές σε ολόκληρο

τον κόσμο συγκεντρώνουν χρηματικά ποσά, τα οποία όμως αποτυγχάνουν να

διοχετεύσουν στην περιφέρεια. Πράγματι, από το 1997 έχει υπάρξει αντίστροφη

ροή κεφαλαίων από φτωχές σε πλούσιες χώρες.

Τα στοιχεία «μιλούν» από μόνα τους. Οι ΗΠΑ διατηρούν έλλειμμα που πλησιάζει το

εκπληκτικό 5% του ΑΕΠ. Πρόκειται για 242 δισεκατομμύρια δολάρια, μόνο για το

πρώτο μισό του τρέχοντος έτους. Την ίδια στιγμή, η Βραζιλία – που ακολουθεί

σωστές οικονομικές τακτικές και έχει υγιή προϋπολογισμό και εμπορικό πλεόνασμα

– δεν μπορεί να αναχρηματοδοτήσει επαρκώς το χρέος της.

Η άποψη που επικρατεί, ότι ο νόμος της αγοράς εξουδετερώνει τυχόν έλλειψη

ισορροπίας, είναι λανθασμένη για δύο λόγους: πρώτον, οι οικονομικές αγορές

είναι ασταθείς. Δεύτερον, το διεθνές οικονομικό σύστημα είναι προκατειλημμένο

υπέρ των πλούσιων χωρών.

Η αστάθεια δημιουργείται επειδή οι οικονομικές αγορές δεν αφέθηκαν ποτέ να

λειτουργήσουν με τις δικές τους δυνάμεις. Η κύρια λειτουργία των πλουσίων

χωρών, όπως οι ΗΠΑ, είναι να προστατεύουν τα δικά τους συμφέροντα. Όταν οι

χώρες αυτές αντιμετωπίζουν προβλήματα, οι αρχές τους επεμβαίνουν δυναμικά.

Χώρες που δεν μπορούν να δανειστούν σε διεθνείς αγορές και σε δικό τους

νόμισμα, σήμερα, δεν έχουν αυτήν τη δύναμη. Πρέπει να στραφούν στο Διεθνές

Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), το οποίο όμως ασχολείται περισσότερο για να υπάρχει

διεθνής οικονομική σταθερότητα, παρά για να βοηθάει αναπτυσσόμενες χώρες να

ακολουθήσουν την πολιτική που χρειάζεται, ώστε να αποφεύγουν την ύφεση.

Μέχρι πρόσφατα, τα προγράμματα βοήθειας του ΔΝΤ σχεδιάζονταν έτσι, ώστε να

επιτρέπουν στις χώρες που χρωστούν να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους.

Οι φορολογούμενοι σε τέτοιες χώρες, όπως είναι το Μεξικό, ανέλαβαν το βάρος.

Μπορεί αυτό να είναι άδικο αλλά, τουλάχιστον, η πρακτική αυτή επέτρεπε στα

κεφάλαια να ρέουν προς την περιφέρεια.

Στροφή 180 μοιρών

Η κρίση των αγορών στο διάστημα 1997-1998 τα άλλαξε όλα αυτά. Η κρίση αυτή

αποδόθηκε, όχι στην αστάθεια των οικονομικών αγορών και στην ασυμμετρία του

συστήματος αλλά στους «ηθικούς κινδύνους» που δημιουργήθηκαν από δυσάρεστες

καταστάσεις και οι οποίοι προέκυψαν από πρωτοβουλίες του ΔΝΤ. Αυτό οδήγησε σε

μια στροφή 180 μοιρών: ο ιδιωτικός τομέας, πλέον, μοιραζόταν τα προβλήματα του

δημόσιου. Ο ηθικός κίνδυνος περικόπηκε, αλλά αυξήθηκε ο κίνδυνος από

επενδύσεις σε αναδυόμενες αγορές. Οι κίνδυνοι αυτοί αντικατοπτρίζονται σήμερα

στις τιμές που υπάρχουν στις αγορές, που είναι η πηγή των προβλημάτων που

αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Τι μπορεί να αποτρέψει ενδεχόμενη χειροτέρευση της κατάστασης, η οποία ίσως

προκαλέσει μια γενικότερη κρίση; Σε γενικές γραμμές, πρέπει να δημιουργήσουμε

πιο δίκαιους όρους για όλους. Δεν υπάρχει τίποτε κακό στο να επιβάλλουμε μέτρα

σε αγορές χωρών που ακολουθούν ανορθόδοξες πολιτικές. Όμως οι χώρες οι οποίες

πληρούν τις προϋποθέσεις, θα πρέπει να ακολουθούν και αυτές συγκεκριμένες

πολιτικές αλλά και να έχουν πρόσβαση σε δάνεια, σαν τελευταία τους ελπίδα.

Η Βραζιλία, για παράδειγμα, αντιμετωπίζει μια ιδιαίτερα σημαντική πτώση της

αγοράς. Αν και τα μέγιστα πραγματικά επιτόκια είναι περίπου 10%, το χρέος της

Βραζιλίας, το οποίο μετριέται σε δολάρια, «τρέχει» με 24,5%. Με αυτούς τους

ρυθμούς, η Βραζιλία οδεύει προς τη χρεοκοπία. Αν δεν υπάρξουν δάνεια,

τελευταία ελπίδα της χώρας, τα οποία θα δίνονται με επιτόκιο περίπου 10%, η

Βραζιλία δεν πρόκειται να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει. Αυτό θα είναι

ένα σημαντικό χτύπημα, τόσο για τη Βραζιλία όσο και για το διεθνές οικονομικό

σύστημα.

Εγγυητής το ΔΝΤ

Όπου υπάρχει πολιτική βούληση, βρίσκονται λύσεις. Για παράδειγμα, οι κεντρικές

τράπεζες στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία και τη Βρετανία θα μπορούσαν να

βοηθήσουν. Το ΔΝΤ θα μπορούσε να εγγυηθεί για λογαριασμό της Βραζιλίας στις

κεντρικές τράπεζες. Αυτό θα έδινε τεράστια ώθηση στην αγορά και θα μείωνε

σημαντικά τα επιτόκια. Βέβαια, όλες οι εγγυήσεις θα παρέχονταν με την

υποχρέωση της Βραζιλίας να τηρήσει τους κανόνες που θέτει το ΔΝΤ. Στην

περίπτωση που το εγχείρημα πετύχει, το ΔΝΤ δεν θα χρειαστεί να καταβάλει καμία

εγγύηση.

Ένα τέτοιο σχέδιο φαίνεται ότι ξεπερνάει τη φαντασία και την πολιτική βούληση

των μετόχων του ΔΝΤ. Όμως, ας είμαστε ξεκάθαροι: Αν δεν αντιμετωπιστεί το

πρόβλημα, οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Για να αντιμετωπίσουμε το

γενικότερο οικονομικό πρόβλημα, πρέπει να βρούμε τρόπους να αναζωογονήσουμε

την ανάπτυξη των περιφερειακών (πιο φτωχών) χωρών. Οι χώρες που ακολουθούν

σωστή μακροοικονομική πολιτική, δεν λαμβάνουν αναλόγως μεγάλα οικονομικά

ανταλλάγματα γι’ αυτό που κάνουν. Αυτό δημιουργεί πολιτική αστάθεια, με όλα τα

προβλήματα που κάτι τέτοιο συνεπάγεται για την οικονομία.

Σήμερα, οι ΗΠΑ θεωρούνται η ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας. Ωστόσο, ένα

χρόνιο έλλειμμα δεν μπορεί να διατηρηθεί για πάντα. Ακόμη πιο σημαντικό είναι

το γεγονός ότι η ατμομηχανή των ΗΠΑ δεν «τραβάει» πια όπως παλιότερα. Θα ήταν

καλό για ολόκληρο τον κόσμο να δημιουργηθεί και άλλη ατμομηχανή.

Το ειδικό κεφάλαιο

Μέχρι τώρα έχω προτείνει τη δημιουργία ενός ειδικού ποσού που οι πλούσιες

χώρες θα δωρίζουν, για να υπάρχει κεφάλαιο, το οποίο θα χρησιμοποιείται σε

περίοδο κρίσης. Η πρόταση αυτή γίνεται επειδή η παγκόσμια οικονομία φτάνει πια

στα όρια του αποπληθωρισμού.

Μέχρι πρόσφατα η παγκοσμιοποίηση επραγματοποιείτο με την υποστήριξη μιας

παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Τώρα, όλος ο κόσμος αντιμετωπίζει το

πρόβλημα των πτωτικών αγορών. Φοβούμαι ότι η παγκοσμιοποίηση δεν θα επιζήσει,

εκτός αν βρούμε νέους τρόπους για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Η

δημιουργία του ειδικού κεφαλαίου θα μπορούσε να δραστηριοποιήσει πόρους που

σήμερα δεν χρησιμοποιούνται, με τρόπο τέτοιο ώστε να ωφεληθούν και οι δωρητές

και οι λήπτες. Κάτι τέτοιο θα μείωνε και τη συνεχώς αυξανόμενη ανισότητα

μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών χωρών.

© Project Syndicate, Σεπτέμβριος 2002