Αναζήτηση
Η «μεγαλύτερη ληστεία του αιώνα», το «κραχ του μικροεπενδυτή», η «σφαγή των
αμνών» είναι μερικές από τις εκφράσεις που περιγράφουν το τέλος του «μεγάλου
ονείρου» για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που επένδυσαν στο Χρηματιστήριο τα
δύο τελευταία χρόνια.
Δεν είναι τυχαίο, συνεπώς, που το μεγάλο αυτό θέμα έχει εδώ και καιρό
πολιτικοποιηθεί, πολιτικοποίηση που προσέλαβε επιθετική μορφή με την πρόταση
μομφής της Ν.Δ. Ωστόσο, η υπερβολική «πολιτικοποίηση» του Χρηματιστηρίου έχει
το μειονέκτημα να αποκρύβει την πολυπλοκότητα των μηχανισμών της ανοδικής και
καθοδικής κίνησης. Αποκρύβει δηλαδή ότι ο ανοδικός παροξυσμός του 1999 και η
κατάρρευση των τιμών έκτοτε, προέρχονται από μηχανισμούς «εξω-κυβερνητικούς»
(αυτό δεν αναιρεί το εκπληκτικό για ανεπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία
γεγονός ότι η κυβέρνηση υπήρξε τμήμα του χρηματιστηριακού παιγνιδιού). Μένει
κατ’ αυτόν τον τρόπο στη σκιά ο ρόλος της κερδοσκοπίας, ρόλος ρυθμιστικός σε
κάθε άνοδο και σε κάθε κραχ (στην Ελλάδα, ελλείψει αποτελεσματικών ελεγκτικών
και εποπτικών αρχών, περισσότερο από αλλού). Ας δούμε τι γράφει ο J. Κ.
Galbraith για το θέμα και ας παρατηρήσουμε τις αναλογίες με το δράμα της
Σοφοκλέους.
«Το τελικό και κοινό χαρακτηριστικό του κερδοσκοπικού επεισοδίου είναι αυτό
που συμβαίνει μετά το αναπόφευκτο κραχ. Αυτό το χαρακτηριστικό σ’ όλες τις
περιπτώσεις θα είναι μια περίοδος θυμού και εκτόξευσης κατηγοριών (…). Ο
θυμός θα στραφεί εναντίον των ατόμων που στο παρελθόν αποτελούσαν αντικείμενο
μεγάλου σεβασμού για τη φαντασία τους και την οξύτητα του πνεύματός τους όσον
αφορά στα οικονομικά θέματα. Επίσης (…) θα υπάρξουν συζητήσεις για λήψη
μέτρων και εισαγωγή μεταρρυθμίσεων (…). Σε όλες τις κρίσεις υπάρχει ο
παράγοντας χρέος που (…) έχει πέσει επικίνδυνα έξω από τον προγραμματισμό σε
σχέση με τα μέσα πληρωμής (…). Εκείνο που δεν θα συζητηθεί είναι η
κερδοσκοπία (…). Αυτοί που είχαν χάσει το μυαλό τους μαζί με τα χρήματά τους
και είχαν κάνει όλα τα κερδοσκοπικά όνειρα, γλίτωσαν από κάθε κατηγορία» (J.Κ.
Galbraith, Οικονομική Εμφορία, 1993).
Η πολιτική της Ν.Δ. για το Χρηματιστήριο, η πολιτική που ΠΑΣΟΚ, αποφεύγουν
στην ουσία να θίξουν το απέφυγαν και στο παρελθόν την κερδοσκοπία, ίσως
γιατί σε αυτήν συμμετείχε όλη η κοινωνία. Η κερδοσκοπία εμφανίζεται με δύο
μορφές. Ως «υψηλή» κερδοσκοπία των ευυπόληπτων «επενδυτών» (πλούσιοι ιδιώτες,
εισηγμένοι επιχειρηματίες, τράπεζες, επενδυτικές εταιρείες, ισχυρά lobbies),
και ως «χαμηλή» κερδοσκοπία της μεγάλης μάζας, η οποία λειτουργεί ως
μικροκερδοσκόπος. Στην ανοδική κερδοσκοπική κίνηση αλλά και στη κερδοσκοπική
«πανωλεθρία» συνέβαλαν οι λίγοι και ευυπόληπτοι με τα μεγάλα χαρτοφυλάκια,
συνεπικουρούμενοι από την οικονομική σοφία των κάθε είδους αναλυτών, συνέβαλαν
ωστόσο και οι «πολλοί» με την αθροιστικά όχι ασήμαντη ισχύ των πολλών μικρών
χαρτοφυλακίων τους.
Βεβαίως, η κερδοσκοπία είναι συντακτικό στοιχείο του καπιταλισμού και της
χρηματιστηριακής λειτουργίας. Και, βεβαίως, δεν είναι παράνομη. Εν τούτοις,
στην Ελλάδα, η είσοδος στο Χρηματιστήριο εταιρειών αμφιβόλου αξίας, η
εξόφθαλμη χειραγώγηση κάποιων μετοχών, η συστηματική χρήση της εσωτερικής
πληροφόρησης, οι υπέρογκες αυξήσεις κεφαλαίου υπήρξαν είτε παράνομες πράξεις
είτε πράξεις που καταρράκωσαν και την πιο χαλαρή έννοια χρηματιστηριακής και
οικονομικής «ηθικής». Συνεπώς, επιδέχονται έλεγχο. Εάν ένας τέτοιος έλεγχος
είχε γίνει, είναι βέβαιο ότι πολλοί ευυπόληπτοι και με κύρος συμπολίτες μας
με ισχυρές οικονομικές και θεσμικές θέσεις θα ήταν σήμερα στη φυλακή. Όχι
γιατί συμμετείχαν όπως είχαν δικαίωμα στον κερδοσκοπικό παροξυσμό, αλλά γιατί
συνέβαλαν συνειδητά στο να καταργηθεί η αρχή που διέπει κάθε ευνομούμενη
καπιταλιστική αγορά: η αρχή της ελευθερίας του ανταγωνισμού.
Στην πραγματικότητα, η μεγάλη κρίση της Σοφοκλέους κατέστησε εμφανείς τρεις
μεγάλες «αποτυχίες»: α. τη μεγάλη αποτυχία των μικροεπενδυτών να επωφεληθούν
από το «κερδοσκοπικό επεισόδιο», β. τη μεγάλη αποτυχία των επαγγελματιών της
αγοράς (χρηματιστές, τεχνικοί αναλυτές, δημοσιογράφοι οικονομικού Τύπου,
θεσμικοί επενδυτές) να προβλέψουν την κατάληξη του «κερδοσκοπικού επεισοδίου»,
γ. τη μεγάλη αποτυχία των εντεταλμένων θεσμικών – ελεγκτικών οργάνων και της
κυβέρνησης να διατηρήσουν ζωντανό το «κερδοσκοπικό επεισόδιο» και να
επωφεληθούν πολιτικά.
Με την άνοδο και την πτώση της Σοφοκλέους ζήσαμε, εκτός από τα μεγάλα
προσωπικά δράματα, τον σπασμωδικό τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία χωρίς
φιλελεύθερη οικονομική παράδοση «έπαιξε» με τους πιο επικίνδυνους θεσμούς του
καπιταλιστικού συστήματος. Ζήσαμε, επίσης, την αδυναμία της πολιτικής να
επιτελέσει τον ρυθμιστικό της ρόλο ώστε να προστατεύσει το δημόσιο συμφέρον,
αλλά και τον εαυτό της.
Ο Γεράσιμος Μοσχονάς είναι επίκουρος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου.
