Αναζήτηση
Αλλη οικονομία. Αλλη χώρα. Αλλη πολιτική κουλτούρα. Η Ελλάδα δεν συγκρίνεται με την Τουρκία. Συγκρίνεται συνήθως με τους υπόλοιπους «ασθενείς» της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Και όμως, η ελληνική περιπέτεια έχει ένα κοινό στοιχείο με την πρόσφατη τουρκική Ιστορία: την παρουσία του «επάρατου» ΔΝΤ. Και την αγωνία της κυβέρνησης να απαλλαγεί, τόσο στην Αθήνα όσο και στην Αγκυρα, από το σιδερένιο χέρι του.
Ο Ταγίπ Ερντογάν το πέτυχε το 2009. Παρά τις πιέσεις, δεν υπέγραψε νέα συμφωνία με το Ταμείο. Εκοψε τον λώρο που συνέδεε την Τουρκία με την Ουάσιγκτον επί μισόν αιώνα. Ο Αντώνης Σαμαράς, λένε, έζησε μια τέτοια, «ερντογανική» στιγμή την άνοιξη, όταν μετά την επιτυχή έξοδο στις αγορές πίστεψε ότι είχε φτάσει η ώρα να παίξει το χαρτί της εθνικής –αλλά και προσωπικής του –χειραφέτησης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Ηταν άραγε από την αρχή καταδικασμένη η στρατηγική Σαμαρά; Ή την έπνιξε η συγκυρία της αβεβαιότητας εντός και εκτός Ελλάδας;
Και, από την άλλη, γιατί πέτυχε ο Ερντογάν; Μπορεί κανείς να προσπεράσει τους δανειστές με ελιγμούς; Ή στο τέλος μιλάνε μόνο τα νούμερα;
Ενας σουλτάνος σκίζει τα Μνημόνια
Η σχέση του ΔΝΤ με την Τουρκία ξεκινά το 1948. Τότε πήρε την πρώτη οικονομική στήριξη. Και από τότε συνήψε ούτε ένα ούτε δύο, αλλά δεκαεννιά Μνημόνια με το Ταμείο. Οταν, το 2002, το κόμμα του Ερντογάν πήρε την εξουσία, η Τουρκία χρωστούσε ήδη στο ΔΝΤ 23,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Είχε προηγηθεί, έναν χρόνο πριν, η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας.
Μέσα σε έξι χρόνια η κυβέρνηση των ισλαμιστών κατάφερε να ρίξει τον πληθωρισμό από το 60% στο 9% και να τριπλασιάσει το κατά κεφαλήν εισόδημα. Η παγκόσμια οικονομική κρίση όμως ανέκοψε τον καλπασμό. Το πρόγραμμα με το ΔΝΤ έληγε τον Μάιο του 2008. Ηταν η στιγμή που, λόγω της μαζικής απόσυρσης των ξένων κεφαλαίων, η Τουρκία γύριζε σε ύφεση.
Υπό την πίεση των αγορών, η τουρκική κυβέρνηση ξεκινάει τότε ένα γαϊτανάκι επαφών με το ΔΝΤ. Η Αγκυρα πιέζεται να υπογράψει νέο δάνειο, προκειμένου να σταθεροποιηθεί η οικονομία που κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2008 είχε συρρικνωθεί κατά 6%.
Επειτα από πολλούς μήνες παλινωδιών, τον Μάρτιο του 2010 οι συνομιλίες με το ΔΝΤ διακόπτονται οριστικά. Ο Ερντογάν αποφασίζει ότι «δεν συμφέρει την Τουρκία» ένα νέο δάνειο. Η ταχεία επιστροφή στην ανάπτυξη τον δικαιώνει.
Πώς τα κατάφερε ο τούρκος πρωθυπουργός; Σύμφωνα με ξένο παρατηρητή, που παρακολουθούσε τότε από κοντά τα τουρκικά πράγματα, η επιτυχία του δεν οφείλεται στη διαπραγμάτευση αλλά στα δεδομένα της οικονομίας. «Το 2008 η Τουρκία είχε ήδη πάρει το φάρμακό της. Η ίδια η κυβέρνηση Ερντογάν είχε ακολουθήσει για έξι χρόνια κατά γράμμα τη συνταγή του Ταμείου. Οταν ήρθε η κρίση, οι αγορές ήξεραν ότι δεν ήταν κρίση της Τουρκίας αλλά παγκόσμια».
Αυτή η πραγματικότητα έδωσε στον Ερντογάν το περιθώριο να ακολουθήσει παρελκυστική τακτική με τους δανειστές, προκειμένου να κερδίσει χρόνο μέχρι να ηρεμήσουν οι αγορές. Σύμφωνα με την ίδια ανάλυση, μπορεί ο τούρκος πρωθυπουργός να θέλησε να πουλήσει την αποπομπή του ΔΝΤ ως κίνηση «εθνικής υπερηφάνειας», αλλά η ρητορική του θα είχε πέσει στο κενό αν δεν έβρισκε αντίκρισμα στους αριθμούς. Οι επενδυτές, που εν τέλει κατέστησαν δυνατή την αυτόνομη πορεία της Τουρκίας, βλέπουν μόνο τους αριθμούς.
Δείξε μου τα νούμερά σου
Από την Ελλάδα δεν λείπουν τα καλά νούμερα. Η χώρα έχει πετύχει τη μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή στην Ιστορία. Αλλά, όπως επισημαίνεται, «το χρέος της εξακολουθεί να τρομάζει τις αγορές».
Στις 14 Μαΐου στην κεντρική τράπεζα της Τουρκίας στήθηκε μια φιέστα. Οι υπουργοί βρέθηκαν εκεί για να παραστούν μάρτυρες στην εκταμίευση της τελευταίας δόσης της Τουρκίας προς το ΔΝΤ. Πληρώνοντας τα τελευταία 421 εκατομμύρια δολάρια η γειτονική χώρα εξοφλούσε το (και με το) Ταμείο. Η ημέρα ήταν ιστορική.
Την ίδια περίοδο, στην Ελλάδα η κυβέρνηση επιχειρούσε να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά την επιτυχή έξοδο στις αγορές. Τότε αρχίζει για πρώτη φορά να διατυπώνεται το αφήγημα περί εξόδου από το Μνημόνιο και αποπομπής του ΔΝΤ.
Ηταν μήπως πολύ νωρίς να το παίξουμε Ερντογάν; «Οχι, δεν το πιστεύω» απαντά πηγή που βρίσκεται κοντά στην κυβέρνηση. «Δεν έχουν δίκιο όσοι σήμερα λένε ότι η στρατηγική της «καθαρής εξόδου» ήταν καταδικασμένη από την αρχή. Θυμηθείτε. Για μήνες μιλούσαμε για «καθαρή έξοδο» χωρίς να ανεβαίνουν τα σπρεντ. Οταν πήγαμε στο Παρίσι τα επιτόκια ήταν στα επίπεδα που μας δανείζει το ΔΝΤ».
Σύμφωνα με αυτή τη συλλογιστική, ούτε οι εταίροι ούτε οι αγορές ήταν από την αρχή εχθρικοί στην προοπτική να επιχειρήσει η Ελλάδα να σταθεί το 2015 χωρίς τα χρήματα του ΔΝΤ. Αντέδρασαν στο σχέδιο μόνο όταν στην εξίσωση προστέθηκε η παράμετρος της πολιτικής αβεβαιότητας. Επαιξε βέβαια ρόλο και η γενικότερη ανασφάλεια για την ευρωπαϊκή οικονομία. Αλλά ο στόχος της «καθαρής εξόδου» ναυάγησε «με το που κατάλαβαν ότι μπορεί να έχουμε εκλογές τον Φεβρουάριο».
Είχε στ’ αλήθεια πιθανότητες επιτυχίας η στρατηγική της χειραφέτησης; Παράγοντας με πείρα στις διαπραγματεύσεις με την τρόικα εκτιμά ότι ο υπολογισμός ήταν λάθος εξαρχής. «Οταν είδα τα νούμερα (που παρουσίαζε η κυβέρνηση για να καλύψει το χρηματοδοτικό κενό του 2015) απόρησα. Τα υπολόγιζα ξανά και ξανά και δεν έβγαιναν. Η Ελλάδα, στην κατάσταση που βρίσκεται, δεν μπορεί να υπολογίζει ότι θα πάρει τόσα λεφτά από τις αγορές».
Εκτός από την προθυμία των αγορών η κυβέρνηση, σύμφωνα με την ίδια πηγή, υπερεκτίμησε και τις δυνατότητές της να παρακάμψει τις απαιτήσεις της τρόικας, διαπραγματευόμενη σε ανώτερο πολιτικό επίπεδο. «Νομίζουμε πάντα ότι μπορούμε να προσπεράσουμε τους τροϊκανούς. Αλλά και στο τέλος και οι πολιτικοί τους τροϊκανούς ακούν. Για να αποφασίσουν οι υπουργοί Οικονομικών στο Eurogroup δεν θα ακούσουν τον φίλο μας τον Γιούνκερ. Θα ακούσουν τον Βίζερ (τον πρόεδρο του ευρωπαϊκού συμβουλίου οικονομικών εμπειρογνωμόνων)».
Υπό την οπτική γωνία του εξωτερικού παρατηρητή, πάντως, οι τακτικισμοί δεν έχουν σημασία. «Οταν η Τουρκία είπε στους δανειστές «δεν σας χρειάζομαι» ήταν πραγματικά σε θέση να τους το πει. Η οικονομία της ήταν σε καλή φόρμα. Και φάνηκε από τα δύο εκπληκτικά χρόνια που ακολούθησαν» λέει ξένος αναλυτής. «Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να πει σήμερα το ίδιο, όποια πολιτική προσωπικότητα κι αν βρισκόταν στη θέση του Σαμαρά» είναι η εκτίμησή του.
Είναι μια ανάλυση που δίνει προτεραιότητα στο κριτήριο των επενδυτών. Σύμφωνα με αυτήν, τα επενδυτικά κεφάλαια έχουν στο μικροσκόπιό τους την Ελλάδα. Καλοβλέπουν και τις τράπεζές της και τα κρατικά της ομόλογα. Θα ήθελαν να επενδύσουν μακροπρόθεσμα, αλλά διστάζουν. Ανησυχούν για το χρέος και για την πολιτική σταθερότητα. Απέναντι στη δυσπιστία των εταίρων και των επενδυτών, η αποδέσμευση από τους δανειστές είναι –όπως χαρακτηριστικά λέγεται –«mission impossible». «Καταλαβαίνω γιατί εγείρει το ζήτημα ο Σαμαράς, γιατί το έχει πολιτικά ανάγκη. Αλλά δεν γίνεται. Τον καταλαβαίνω, γι’ αυτό και δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση του».
Αν δεν μπορείς να το αποφύγεις…
Σήμερα το επικρατέστερο σενάριο της προληπτικής πιστωτικής γραμμής προβλέπει «συμβουλευτικό ρόλο» για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η παρουσία του ΔΝΤ, παρότι πολιτικά τοξική, λειτουργεί καθησυχαστικά τόσο για τις αγορές όσο και για τους σκληρούς του ευρωπαϊκού Βορρά. Οι Βόρειοι θέλουν να διατηρηθεί ένας μηχανισμός ελέγχου στην Ελλάδα διά παν πολιτικό ενδεχόμενο. Κατά την ωμή διατύπωση γερμανού αξιωματούχου σε έλληνα συνομιλητή του, θέλουν ένα πρόγραμμα «SYRIZA-proof» –ανθεκτικό και στον αναθεωρητισμό μιας πιθανής κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Και κρίνουν ότι αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα αν στο σχήμα παραμείνει το Ταμείο.
«Είναι μύθος το κακό ΔΝΤ» λέει πρόσωπο που έχει άμεση γνώση των συνθηκών υπό τις οποίες το Ταμείο ήρθε στην Ελλάδα. «Τουλάχιστον στην πρώτη φάση του Μνημονίου η στάση τους ήταν πιο ελαστική από εκείνη των Ευρωπαίων. Και ήταν οι πρώτοι που έβλεπαν θετικά μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, όταν οι εταίροι μας δεν ήθελαν καν να το σκέφτονται».
Στην παρούσα φάση, πάντως, η προσγείωση του ελληνικού σχεδίου ήρθε από την Ουάσιγκτον, από το ραντεβού που είχε στις 12 Οκτωβρίου ο υπουργός Οικονομικών με την Κριστίν Λαγκάρντ. «Η Γαλλίδα, σε αντίθεση με τον προκάτοχό της, κινείται στη γραμμή που της υπαγορεύουν οι γραφειοκράτες του οργανισμού» λέει ο ίδιος παράγοντας.
Παίζουν τελικά τόσο μεγάλο ρόλο τα πρόσωπα; Παίζει ρόλο για το ΔΝΤ αν απέναντί του είναι ο Κοέλιο ή ο Κένι, o Ερντογάν ή ο Σαμαράς;
Για τις αγορές, πάντως, τα πρόσωπα έχουν δευτερεύουσα σημασία. Τα κριτήρια τους τα είχε ορίσει, μιλώντας σε έλληνα πολιτικό, ο επικεφαλής ενός μεγάλου αμερικανικού fund, όταν κλήθηκε να απαντήσει πώς αποφασίζει να «παίξει» ή να μην «παίξει» Ελλάδα: «Δουλειά μου είναι να κρίνω τις ασκούμενες πολιτικές. Δουλειά μου είναι είτε να τις επιβραβεύω είτε να τις τιμωρώ».
