Μια μαύρη τρύπα καλύπτει το πρόσωπο ενός αγρότη από τη Βόρεια Ντακότα. Μια άλλη το δεξί μάτι μιας γυναίκας από το Αρκάνσας. Και μια τρίτη που θυμίζει ήλιο σε φάση έκλειψης στέκει πάνω από τα κεφάλια μιας ομάδας εργατών στο Μέριλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι μερικές μόνο από τις χιλιάδες φωτογραφίες που φέρουν υπογραφές σπουδαίων δημιουργών, όπως οι Ουόλκερ Eβανς, Ντορόθεα Λανγκ και Ράσελ Λιμ. Αν και τραβήχτηκαν κατά παραγγελία του Συνδέσμου για την Αγροτική Ασφάλεια (φορέα που συστάθηκε στο πλαίσιο του New Deal για την αντιμετώπιση της φτώχειας στα αγροτικά στρώματα) ώστε να αποδώσουν τις συνέπειες της μεγάλης οικονομικής ύφεσης του 1930, τελικώς λογοκρίθηκαν και δεν είδαν ποτέ μέχρι πρότινος το φως της δημοσιότητας.

Τα αρνητικά «ακρωτηριάστηκαν». Σε πολλές περιπτώσεις τρυπήθηκαν σε πολλά διαφορετικά σημεία έτσι ώστε αν κάποιος προσπαθούσε να χρησιμοποιήσει έστω και τμήμα του καρέ, να μην μπορεί. Ωστόσο δεν καταστράφηκαν εντελώς. Κατέληξαν στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, όπου προσφάτως ψηφιοποιήθηκαν. Και τώρα εκτίθενται για πρώτη φορά –με τις «πληγές» τους ορατές –ενώπιον κοινού στην έκθεση «Σκοτωμένα Αρνητικά» που επιμελείται η μόνιμη συνεργάτιδα της Γουάιτσαπελ Γκάλερι στο Λονδίνο και εταίρος και διευθύντρια διεθνών δικτύων της Μπιενάλε της Αθήνας, Νάγια Γιακουμάκη.

ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ. Ποιο ήταν το «αμάρτημα» λοιπόν αυτών των φωτογραφιών και δεν κατάφεραν να ενταχθούν στο σώμα των 175.000 που έγιναν αποδεκτές; Δεν κάλυπταν τα αυστηρά κριτήρια των αναζητούμενων εικόνων: μια συνοπτική και διόλου εύκολη παρουσίαση της κλίμακας του προβλήματος που είχε να αντιμετωπίσει ο Σύνδεσμος, χωρίς όμως το αποτέλεσμα να αποπνέει απελπισία.

Αν και οι εικόνες μοιάζουν αυθόρμητες, στην πραγματικότητα οι φωτογράφοι είχαν ενημερωθεί αναλυτικά για την κατάσταση κάθε ανθρώπου που έθεταν μπροστά στον φακό τους. Ενα από τα σημειώματα που είχε δοθεί σε φωτογράφο της αποστολής μιλούσε για έναν αγρότη, το μουλάρι του οποίου είχε πεθάνει, είχε πάρει δάνειο για να καλλιεργήσει φράουλες και είχε χτίσει ένα δωμάτιο για να ζήσει με την οικογένειά του έχοντας κλείσει τις ρωγμές στους τοίχους με εφημερίδες.

Αν και σε πολλές περιπτώσεις είναι προφανής η αντίθεση ανάμεσα στους άψογα παρουσιασμένους πρωταγωνιστές και το άθλιο περιβάλλον –ένδειξη πως αναμενόταν η επίσκεψη των φωτογράφων και είχε γίνει η σχετική προετοιμασία –ο υπεύθυνος του εγχειρήματος, ο οικονομολόγος και φωτογράφος Ρόι Στράικερ, απέρριψε τα καρέ που θεωρούσε αμιγώς σκηνοθετημένα. «Οι φωτογραφίες αυτές είναι όμορφες από μόνες τους» εξηγεί η Νάγια Γιακουμάκη που κλήθηκε να επιλέξει 80 εξ αυτών για την έκθεση. «Η ίδια η πράξη καταστροφής τους ωστόσο τις έχει αναδείξει σε κάτι περισσότερο: σε αντικείμενα που μπορούν να θεωρηθούν έργα σύγχρονης τέχνης».

INFO

Η έκθεση «Σκοτωμένα αρνητικά» (Κilled Negatives) στη Γουάιτσαπελ Γκάλερι του Λονδίνου έως τις 26 Αυγούστου