Ο οικολόγος Μαρξ

Οσες και όσοι έχουν ασχοληθεί συστηματικά με το έργο του Μαρξ, βρίσκονται αντιμέτωποι με μια ριζική απορία ως προς την τελευταία φάση του έργου του. Ο Μαρξ στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1850 και τη δεκαετία του 1860 πραγματοποιεί μια εντυπωσιακή και πρωτοποριακή έρευνα που είναι ταυτόχρονα θεωρία του καπιταλισμού ως τρόπου παραγωγής και κριτική της μέχρι τότε οικονομικής θεωρίας και ιδεολογίας, με αποκορύφωμα την έκδοση του Πρώτου Τόμου του Κεφαλαίου αλλά και τη συγγραφή των χειρογράφων που μετά θάνατον εκδόθηκαν ως ο Δεύτερος και ο Τρίτος Τόμος. Ομως, από ένα σημείο και μετά αποφασίζει να διευρύνει την έρευνά του και να μελετήσει φυσικές επιστήμες αλλά και εθνολογία, κρατώντας πλήθος σημειώσεων με μεγάλα αποσπάσματα από αυτά που διαβάζει, μια συνήθεια που είχε από τη νεότητά του. Ακόμη περισσότερο, με αφορμή την αλληλογραφία με τη Βέρα Ζασούλιτς, μια σημαντική φιγούρα από το ρωσικό επαναστατικό ρεύμα των ναρόντνικων, ο Μαρξ δείχνει να υποστηρίζει ότι για ορισμένες κοινωνίες δεν είναι απαραίτητο το «υποχρεωτικό» πέρασμα από κάποιους είδους δυναμική καπιταλιστική ανάπτυξη, ως αναγκαίο «προθάλαμο» για τον σοσιαλισμό.