Το Μαρκόπουλο Αττικής σε οθωμανικό έγγραφο του 1506

Αν και τα λεξικά του Γεωργίου Μπαμπινιώτη δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να διαβαστούν ως μυθιστορήματα, ωστόσο η ευφορία και η συγκίνηση που προκαλούν είναι αντίστοιχες με εκείνες συναρπαστικών και μάλιστα με απρόβλεπτες εξελίξεις μυθιστορημάτων. Πολύ περισσότερο το τελευταίο του, το «Λεξικό κύριων ονομάτων» (με ονόματα ανθρώπων και τόπων ελληνικών και ξένων, αρχαίων και νέων, ιστορικών και θρησκευτικών), ονόματα που είτε τα πρόφερε είτε τα έγραφε κανείς, να αισθάνεται πλέον πολύ μεγάλη την υποχρέωσή του να εισδύσει στα άδυτα της καταγωγής τους. Μια υποχρέωση όμως που την αποδέχεσαι με χαρά καθώς έχεις πειστεί πως μόνον προφέροντας συνειδητά το κάθε «όνομα», μεταβάλλεσαι από έναν αυτόματο μηχανισμό εκφοράς λέξεων, σε ένα κοινωνικά υπεύθυνο άτομο, σε ένα πρόσωπο σχεδόν ιστορικό. Αν το κάθε «όνομα» έχει την ιστορία του στον καθένα που το χρησιμοποιεί συνειδητά, αυτομάτως του μεταγγίζεται ένα τουλάχιστον κομμάτι της ιστορίας αυτής.

Δεν είναι τυχαίο πως διαβάζοντας κανείς το συγκεκριμένο λεξικό, σπεύδει να ενημερωθεί κυρίως για ονόματα είτε τόπων είτε ανθρώπων που η συχνή, συνεχής και καθημερινή χρήση τους, ισοδυναμούσε, ως αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, με μια βαθιά ή επαρκή γνώση τους. Για να συνειδητοποιήσει πως είτε επρόκειτο, για παράδειγμα, για τη θεσσαλική πόλη Καρδίτσα, το γειτονικό μας Μαρκόπουλο και την πρωτεύουσα της Σλοβακίας Μπρατισλάβα είτε για το γυναικείο όνομα Παρθένα, δεν γνώριζε απολύτως τίποτε όχι μόνον για τους αιώνες ζωής που αριθμεί το καθένα τους αλλά κυρίως για το πού τα πρωτοσυναντάς (για παράδειγμα το όνομα «Μαρκόπουλο» σε οθωμανικό φορολογικό έγγραφο του 1506) ή πώς συγκροτήθηκαν τελικά ώστε να έχουν αποκτήσει τη σημερινή τους μορφή.

Ενα ωκεάνιο υλικό, όπως αυτό των ονομάτων τόπων και ανθρώπων, καταγράφεται με έναν τρόπο που κάνει τον καθένα να αισθάνεται πως μπορεί να το διαπλεύσει χωρίς να κινδυνεύει να πνιγεί. Αντίθετα είτε μια απλή βαρκούλα έχει στη διάθεσή του είτε ένα υπερωκεάνιο, όσον αφορά τον λεκτικό του εξοπλισμό, να αισθάνεται πως το λεξικό αυτό είτε απλά μιλάει είτε γράφει ο ίδιος, έχει μεταστοιχειωθεί σε μια προσωπική του περιουσία, που, αν και τη μοιράζεται με πολλούς άλλους, δεν κινδυνεύει ποτέ να γίνει κοινόχρηστη. Η σύμφυτη, με την ανάλυση και την ερμηνεία, σχολαστικότητα, μεταβάλλεται στο «Λεξικό κύριων ονομάτων» του Μπαμπινιώτη σε προϋπόθεση μαγείας, ίσως γιατί ο τρόπος που τις πραγματοποιεί, τον φέρει να αγωνιά ως προς τις ανακαλύψεις που του επιφυλάσσονται όσο και τον ελάχιστα ενημερωμένο αναγνώστη του. Ενα απύθμενο εύρος γνώσεων που θα τις χαρακτήριζες ακόμα και εγκυκλοπαιδικές, συναρθρώνονται με έναν τρόπο ώστε να αποκαθίσταται μια τάξη πραγμάτων συμπαντικού σχεδόν χαρακτήρα. Ο Μπαμπινιώτης φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά πως όποιο και αν είναι το όνομα του κάθε ανθρώπου και του κάθε τόπου, την αληθινή τους επωνυμία την υπαγορεύει τελικά μια ταυτόσημη με το ίδιο το γεγονός της ύπαρξής τους «ιερότητα». Αν τα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων γίνονται αξιερεύνητα, είναι γιατί τα ενέπνευσε κυρίως ένας καημός προκειμένου να χειραγωγηθεί το «άγνωστο» και να επιβιώσει -όσο τούτο είναι δυνατό - ως «γνωστό». Ακραιφνώς ποιητικό ως σύλληψη το «Λεξικό κύριων ονομάτων» σε βαθμό που αν και τα ονόματα είτε πρόκειται για ανθρώπους είτε για τόπους, αφορούν στο «εντεύθεν», να τα αισθάνεσαι στο σύνολό τους και ως ένα επαρκές εργαλείο προκειμένου να ανιχνευθεί το «επέκεινα».

Ακόμα και φυλλομετρώντας το «Λεξικό» του Μπαμπινιώτη - χωρίς βέβαια η κύρια πρόθεσή του να είναι αυτή - προβάλλει διαρκώς μπροστά σου μια μορφή συγγένειας, όπως σφυρηλατήθηκε κυρίως ανάμεσα σε άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους είτε έχουν πεθάνει είτε συνεχίζουν να ζουν. Μια συγγένεια που την κάνει σχεδόν «εξ αίματος» το γεγονός πως με ένα τόσο ευαίσθητο υλικό όπως αυτό των ονομάτων μπορούσε να αναγνωρίζει ο ένας τον άλλο, να επικοινωνούν και να συνεννοούνται, προβληματικά ή με τρόπο εντελή πολύ μικρή έχει σημασία. Εναν θησαυρό που τον διαθέτει κανείς δυνάμει, το «Λεξικό» του Μπαμπινιώτη τον οργανώνει με τρόπο ώστε η μετατροπή του σε συνειδητό να συνιστά το συναρπαστικότερο ίσως ταξίδι που θα μπορούσε να επιχειρήσει κανείς στη ζωή του. Η κυριότερη συμβολή του Γ. Μπαμπινιώτη στην παγκόσμια λεξικογραφία είναι πως μετέτρεψε την ετυμολογική και ερμηνευτική διαδικασία, σε σχέση με όλες τις λέξεις και όχι μόνον με τα ονόματα, σε μια εκθαμβωτικά αποκαλυπτική περιπέτεια, συνώνυμη με εκείνη του εξερευνητή ενός παρθένου δάσους.