Η μάχη του Κούντερα για την Ευρώπη

Ο ευρωπαϊκός Εμφύλιος για την επικράτηση στην Ανατολική Ευρώπη απέκτησε εκ νέου ενδιαφέρον με τραγικές διαστάσεις μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά ανέδειξε και ένα θέμα που δεν έκλεισε ποτέ, τη μάχη για την καρδιά της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Αν ο 19ος αιώνας υπήρξε ο κόσμος των αυτοκρατοριών, στον 20ό αιώνα η μάχη δόθηκε για την ταυτότητα της ηπείρου. Ο Μίλαν Κούντερα συμμετείχε με ένα κείμενο 20 σελίδων που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1983 στο γαλλικό περιοδικό «Le Débat», μεταφράστηκε αμέσως στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και είχε αντίκτυπο αντιστρόφως ανάλογο με τη συντομία του. Είκοσι σελίδες οι οποίες έδωσαν το έναυσμα για μια σειρά μεγάλων αντιδράσεων, συζητήσεων και πολεμικών, κυρίως από την πλευρά της Γερμανίας και της Ρωσίας, δηλαδή των δύο μεγάλων δυνάμεων που για χρόνια πάλευαν για την επικράτηση στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Στη Δύση οι αντιδράσεις αυτές συνέβαλαν, σύμφωνα με μια διατύπωση του Ζακ Ρούπνικ, «στην αναδιαμόρφωση του πνευματικού χάρτη της Ευρώπης» πριν από το 1989. Την εποχή που η Δύση έβλεπε την Κεντρική Ευρώπη ως μέρος του ανατολικού μπλοκ, ο Κούντερα της υπενθύμιζε ότι η Κεντρική Ευρώπη πολιτισμικά ανήκε ολόκληρη στη Δύση και ότι, στην περίπτωση αυτών των «μικρών εθνών» που δεν είχαν απολύτως εξασφαλισμένη την ιστορική και πολιτική ύπαρξή τους (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία), η κουλτούρα ήταν και παρέμενε το ζωτικό κέντρο της ταυτότητάς τους (από την παρουσίαση του Πιερ Νορά).