Το χρονικό ενός κατακλυσμού

Πώς αντιδρά μια κοινωνία στο απρόοπτο - στο πέραν του συνήθους; Ποιες είναι οι προαιώνιες απειλές που εγκυμονεί το υγρό στοιχείο; Τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε μια πόλη πέραν της διαταραχής της καθημερινότητας και μιας σειράς ατυχημάτων περιορισμένης κλίμακας; Πώς ανατοποθετούν τη ζωή τους οι άνθρωποι όταν το άγνωστο τους αιφνιδιάζει; Ο Νικόλα Πουλιέζε (1944 - 2012) μας συστήνεται εδώ μέσω των νεοσύστατων εκδόσεων LOGGIA, σε ένα (το μοναδικό του) μυθιστόρημα. Το βιβλίο γράφτηκε το 1978 μάλλον απνευστί, αποδίδοντας εν σειρά και εναλλάξ τους σκοτεινούς φόβους ενός φαινομενικά τυχαίου δείγματος κατοίκων της πόλης που καλύπτει σε ικανό βαθμό αντιπροσωπευτικότητας την κοινωνία του ιταλικού νότου.

Τίποτα δεν συμβαίνει, και όμως…

Η βροχόπτωση κρατά χωρίς διακοπή τέσσερις ολόκληρες μέρες και αναπαριστά ένα πραγματικό συμβάν που είχε καλύψει, κατά πώς φαίνεται, ο εξ επαγγέλματος δημοσιογράφος Πουλιέζε. Η πόλη παραλύει, υποδομές καταρρέουν, οι συγκοινωνίες διακόπτονται, ρήγματα ανοίγονται στους δρόμους και υπάρχουν τα αναπόφευκτα θύματα. Οι αρχές βρίσκονται σε εμφανή αμηχανία, αρμοδιότητες αλληεπικαλύπτονται και οι γραφειοκρατικές δομές προσπαθούν περισσότερο να αναπαράγουν τις λειτουργίες τους παρά να σώσουν ό,τι μπορεί να σωθεί. Στο κλίμα εξέγερσης και αμφισβήτησης που επικρατούσε στην Ιταλία -και ανά τον κόσμο - τον καιρό εκείνο, η αφηγηματική περσόνα του Πουλιέζε, ο δημοσιογράφος Αντρεόλι Κάρλο, ζει ένα αποκαλυπτικό όραμα σε σημείο που, σε κάποιο  σημείο του βιβλίου, φαντασιώνεται την απόλυτη καταστροφή της διεφθαρμένης Νάπολης και των κατοίκων της, με ακραίες νατουραλιστικές πινελιές.

Στο μεταξύ έχουν συμβεί πολλά και τίποτα. Η βροχή πέφτει αδιάλειπτα σε μια μεταφορική εξεικόνιση των υπαρξιακών απειλών που βιώνει η ανθρωπότητα. Κυριαρχεί ο τρόμος, η αβεβαιότητα, η παραλυτική αναμονή, η καθολική αίσθηση ότι επίκειται ένα γεγονός  ακόμη μεγαλύτερο, εν είδει Αποκάλυψης - κάτι σαν κι αυτό που ζούμε κι εμείς αυτόν τον  καιρό. Οι άνθρωποι προσπαθούν να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους επί ματαίω, καθώς οι φυσικές συνθήκες τους σπρώχνουν προς τα πίσω, εντός του εαυτού τους. Ανατέμνουν τον βίο και τις σχέσεις τους, τις ελπίδες και τα όνειρά τους. Οι νέες γυναίκες εκφράζουν συνειρμικά τις ελπίδες και τους ερωτικούς τους φόβους ή ανατέμνουν τις απογοητεύσεις  του γάμου τους. Εφηβες καταπιέζονται από αυταρχικούς γονείς και ακούνε μουσική να αναδύεται από τα νομίσματα.  Γέροντες παίζουν κάποια παρτίδα στο καφενείο κρατώντας τη βροχή έξω από την πόρτα - και από τις ανακυκλούμενες σκέψεις τους.  Αλλοι αναθυμούνται παρόμοιες καταστάσεις, όταν λόγου χάρη ανέβηκε αιφνίδια και αναιτιολόγητα η στάθμη της θάλασσας για να πλημμυρίσει μεγάλο κομμάτι της πόλης. Ο ίδιος ο Κάρλο, που εμφανίζεται συχνά πυκνά στην αφήγηση, περιγράφει ατμοσφαιρικά την πόλη, το λιμάνι και τους ορίζοντές της σε μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του βιβλίου, ενώ ανακαλεί έναν χαμένο έρωτα, καθοριστικό απ' ό,τι φαίνεται για τη ζωή του. Και όλοι μαζί παραδίδονται σε προλήψεις και προφητείες καθώς μυστηριώδεις φωνές αναδύονται από το κάστρο του Μάσκιο Αντζοϊνο, που κατόπιν ενδελεχούς έρευνας αποδεικνύεται ότι ανήκουν σε  κρυμμένες κούκλες. Εχουμε εδώ (και αλλού στο βιβλίο) ένα είδος ευθείας αναφοράς στον λατινοαμερικάνικης προέλευσης «μαγικό ρεαλισμό»  που γοήτευε πολλούς τα χρόνια εκείνα - αν και γενικά παρέμεινε αναφομοίωτος και απροσάρμοστος στα ευρωπαϊκά δεδομένα.

Συνειδησιακή ροή εν είδει κολάζ

Οι σκέψεις των ανθρώπων δίνονται σε αυτό το ιδιόμορφο βιβλίο σε μια μορφή  πολυφωνίας, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ τους πέραν της επίμονης βροχόπτωσης και βέβαια της ίδιας της πόλης. Αυτοί είναι και οι πραγματικοί ήρωες του βιβλίου (η πόλη και η βροχή). Εχουμε διαρκείς μακροπερίοδους εσωτερικούς μονολόγους, δανεισμένους

απευθείας θα έλεγε κανείς από τον «Οδυσσέα» του Τζόις.   Εχουμε ακόμη μια αναρχικής προέλευσης κριτική της γραφειοκρατίας και των δομών της μυθοποιημένης αυτής πόλης, με αναφορές στη βιωμένη ιστορία της. Κυρίως όμως έχουμε μια υπαρξιακού τύπου ενδοσκόπηση που αναζητεί την κρυμμένη λογική μες στο χάος των φαινομένων του φυσικού κόσμου. Η μοίρα των ανθρώπων και τα αίτια των αποτυχιών τους διερευνώνται και συμπλέκονται με τα ανεπαρκή γεγονότα, όπως τα δίνει η ειδησεογραφία και οι πάντα διαβρωτικές φήμες. Σε μια υπερβολικά παρατεταμένη σκηνή, ο Κάρλο ξυρίζεται με τις ώρες μη ξέροντας τι να κάνει με την ανεπιθύμητη αιφνίδια απραξία του, ενώ προσπαθεί συνειρμικά να αποδώσει τον ματαιωμένο του έρωτα σε βαθύτερες δομές. Ωστόσο αίτιο και αιτιατό δεν είναι πάντα ευκρινή στην πορεία μιας ζωής. Η αρχή της απροσδιοριστίας δείχνει να κυριαρχεί ενώ η εντροπία βασιλεύει - για να δανειστούμε δυο όρους από τη φυσική. Η λογική της φύσης δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί διά του ορθού λόγου και η αδυναμία των ανθρώπων μπροστά σε αυτό που εκλαμβάνουν άλλοτε ως θεία δίκη και άλλοτε ως τύχη διογκώνεται μέρα με τη μέρα. Μέχρι φυσικά να φανεί κάποτε ο ήλιος και τα πράγματα να πάρουν μια πιο αισιόδοξη προοπτική όπως περιγράφεται στις θαυμάσιες δύο σελίδες του βιβλίου.

Παράδοξες μοίρες

Το μυθιστόρημα έχει μεταξύ των στυλιστικών αρετών του (π.χ. την εύστοχη χρήση παρωδιακού γραφειοκρατικού λόγου και κυνικών αποστροφών) ορισμένες από τις αδυναμίες του  δημοσιογραφικού λόγου που εκτείνεται κάποιες φορές σε μακροπερίοδο ποιητικίζοντα λυρισμό και ελαφρώς πομπώδη σαρκασμό. Υπάρχουν  επαναλήψεις που ενώ μοιάζουν προγραμματισμένες, ενίοτε κουράζουν. Δεν είναι τυχαίο που - όπως διαβάζουμε στον εξαιρετικό επίλογο της καλής μεταφράστριας Ευαγγελίας Γιάννου - ο μέντορας του Πουλιέζε, Ιταλο Καλβίνο, είχε προτείνει διάφορες αλλαγές που ο συγγραφέας δεν αποδέχθηκε. Ισως θεωρούσε ότι είχε γράψει ένα ώριμο αριστούργημα και η αλήθεια δεν απέχει πολύ. Ωστόσο η χλιαρή υποδοχή από το συγγραφικό σινάφι της εποχής τον απογοήτευσε σε σημείο να μην ξαναγράψει καθαρή λογοτεχνία μέχρι τα τελευταία του χρόνια. Ωστόσο η μοίρα των βιβλίων (και των συγγραφέων) είναι άδηλη και πρόσφατα ανασύρθηκε ξανά ως καλτ αφήγημα, που ήδη μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες. Οχι τυχαία, σκέφτομαι, γιατί μεταξύ άλλων επικρατεί στις μέρες μας ένα ολόκληρο λογοτεχνικό ρεύμα όπου κυριαρχούν οι μεικτές αφηγήσεις, που συντήκουν ποικίλα είδη γραφής. Και ένα τέτοιο ποιοτικό βιβλίο, με τα αλληγορικά προμηνύματα του επερχομένου τέλους και με τις υπαρξιακές, ανθρωπολογικού τύπου αναζητήσεις του, έχει προφανή θέση στη σύγχρονη λογοτεχνική Ευρώπη. Καλώς λοιπόν επελέγη σε μια καλαίσθητη σειρά που, απ' ό,τι καταλαβαίνουμε, φιλοδοξεί να συστήσει στο κοινό άγνωστους στη χώρα μας συγγραφείς και έκκεντρα ως εκ της πορείας και της θεματικής τους βιβλία.

Νικόλα Πουλιέζε
ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΝΕΡΟ
Μτφ. Ευαγγελία Γιάννου, σελ. 189,
εκδ. LOGGIA 2020