Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Σύνδεση μέλους
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Η εξουσία του Καντάφι βασιζόταν στην αποδυνάμωση όλων των μόνιμων γραφειοκρατικών δομών και την επικράτηση ενός πατερναλιστικού δικτύου συνεχούς αναδιανομής πολιτικής και οικονομικής ισχύος με κέντρο τον ίδιο τον ηγέτη. Η πτώση του άφησε τη χώρα χωρίς ένα στοιχειώδες κρατικό/διοικητικό πλαίσιο και οδήγησε στη δημιουργία εκατοντάδων τοπικών πολιτοφυλακών και πολέμαρχων. Το 2014, υπήρχαν στη Λιβύη 1.600 πολιτοφυλακές που άλλαζαν συνεχώς συμμαχίες και πάτρωνες από το εξωτερικό και το εσωτερικό. Οι εκλογές του 2014 με συμμετοχή του 18% του εκλογικού σώματος δεν οδήγησαν σε μια λειτουργική κυβέρνηση ούτε στη συγκρότηση ενός ενιαίου πολιτικού σώματος.
Από το 2014 η Λιβύη χωρίστηκε σε τέσσερις μεγάλες πολιτικο-στρατιωτικές ομάδες. Η πρώτη είχε σύνδεση με το πολιτικό Ισλάμ, κυρίως με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και πήρε μέρος στις εκλογές του 2012 και του 2014 επιτυγχάνοντας σημαντικά ποσοστά, χωρίς ωστόσο να επιτύχει την πολιτική ηγεμονία στο νέο Κοινοβούλιο. Η ομάδα αυτή ήλεγχε σε συμμαχία με τοπικούς πολέμαρχους την περιοχή της πρωτεύουσας Τρίπολης. Η δεύτερη ομάδα, που έχει κέντρο της το Τομπρούκ, αποτελείται από πρώην στελέχη του κανταφικού καθεστώτος, μη ισλαμιστές πολιτικούς που συγκροτούν το Κοινοβούλιο και τοπικούς πολέμαρχους. Ηλεγχε και συνεχίζει να ελέγχει την ανατολική και νοτιοανατολική περιοχή της χώρας υπό τον πρώην κανταφικό στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ. Η τρίτη ομάδα είναι αυτή των τζιχαντιστικών οργανώσεων με πιο επικίνδυνη περίπτωση αυτή του Ισλαμικού Κράτους, το οποίο είχε το 2016 καταλάβει την περιοχή της Ντέρνα στα ανατολικά της χώρας και τη Σίρτη σημαντικό λιμάνι μεταξύ Τρίπολης και Βεγγάζης. Η τέταρτη ομάδα δεν είναι ομοιογενής, αλλά αποτελείται από διάφορες φυλές και εθνοτικές ομάδες, όπως οι Τουαρέγκ στα σύνορα με το Μάλι, τον Νίγηρα και την Αλγερία.
Το 2015 ήταν μια χρονιά σημαντική για την εσωτερική ισορροπία ισχύος στη Λιβύη. Ανήσυχες από τη ραγδαία επέκταση του Ισλαμικού Κράτους οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ιταλία, η Αίγυπτος και χώρες του Κόλπου υποστήριξαν μια μεσολαβητική προσπάθεια του ΟΗΕ για ένα συμβιβασμό μεταξύ των δύο πρώτων βασικών ομάδων ώστε να μην επαναληφθεί το προηγούμενο της κυριαρχίας του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ. Τον Δεκέμβριο 2015 συμφωνήθηκε να ενσωματωθούν οι διοικήσεις της Τρίπολης και του Τομπρούκ και οι πολιτοφυλακές τους σε μια ενιαία Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (ΚΕΣ), η οποία αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ. Οι ισλαμιστές της Τρίπολης αποδέχθηκαν την ΚΕΣ αλλά η ομάδα του Χαφτάρ και του Κοινοβουλίου αρνήθηκαν να ενσωματωθούν. Τελικά οι δύο ομάδες δεν ενώθηκαν ποτέ και κινήθηκαν η καθεμία ξεχωριστά εναντίον του Ισλαμικού Κράτους με σημαντική επιτυχία, απωθώντας το στα νότια της χώρας.
Σήμερα, η ομάδα της ΚΕΣ υποστηρίζεται από την Τουρκία και το Κατάρ και η ομάδα του Χαφτάρ από την Αίγυπτο, τη Ρωσία και κυρίως τα Εμιράτα. Οι ΗΠΑ ενώ αρχικά στήριζαν την ΚΕΣ, υιοθετούν σταδιακά πολιτική ίσων αποστάσεων. Σήμερα, μετά τη συμφωνία μεταξύ της ΚΕΣ και της Τουρκίας για οριοθέτηση της ΑΟΖ και στρατιωτική συνεργασία έχουμε μια αύξηση της τουρκικής παρουσίας στη Λιβύη. Η Μόσχα ενισχύει τον Χαφτάρ με συμβούλους και μισθοφόρους της εταιρείας Wagner Group και διατείνεται ότι σημαντικός αριθμός τζιχαντιστών μετακινείται από το Ιντλίμπ της Συρίας στη Λιβύη. Την ίδια στιγμή ρωσικές εταιρείες έχουν υπογράψει συμβόλαια με την Εθνική Λιβυκή Εταιρεία Πετρελαίου για έρευνες σε περιοχή που βρίσκεται υπό τον έλεγχο και των δύο ομάδων. Η ρωσική επέμβαση ίσως θα πρέπει να αναλυθεί και υπό ένα ευρύτερο πρίσμα του ρόλου της Μόσχας στη Μέση Ανατολή. Οι προνομιακές σχέσεις της με τα Εμιράτα ίσως να βασίζεται σε μια συμφωνία πακέτο για το μέλλον της Συρίας και της Λιβύης. Κατά πάσα πιθανότητα βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα προσπάθεια των μεγάλων δυνάμεων για αναδιανομή της εσωτερικής ισχύος στη Λιβύη. Πάντως η επικράτηση του Χαφτάρ με ρωσική στήριξη δεν καθιστά βέβαιη την ακύρωση της συμφωνίας με την Τουρκία. Ας μην ξεχνάμε ότι οι υδρογονάνθρακες της Ανατολικής Μεσογείου είναι ανταγωνιστικοί προς τους ρωσικούς και η διευκόλυνση της εκμετάλλευσής τους δεν θα είναι προτεραιότητα της Μόσχας.
O Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr
