Ο πόλεμος του Χανς Γιόνας

Θυμόμαστε με πολλές αφορμές αυτόν τον Σεπτέμβριο την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου πριν από 80 χρόνια, όταν η Αγγλία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη χιτλερική Γερμανία. Μία από αυτές ας είναι και η περίφημη έκκληση του Χανς Γιόνας, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης με τον τίτλο «Η συμμετοχή μας σ’ αυτόν τον πόλεμο» (μτφ. Γιώργος Ανδρουλιδάκης, σειρά minima). Ο φιλόσοφος που θα αναπτύξει μεταπολεμικά την «ηθική της ευθύνης» (απέναντι σε όσους ζουν, αλλά και όσους θα ζήσουν μελλοντικά στον πλανήτη) αποδεικνύεται ο «άνθρωπος της ευθύνης» τη στιγμή που πρέπει. «Τούτη είναι η δική μας ώρα, τούτος είναι ο δικός μας πόλεμος» ακούγεται ήδη στις πρώτες φράσεις της ομιλίας, η οποία γράφεται στην Ιερουσαλήμ τον Σεπτέμβριο του 1939 και εκφωνείται για πρώτη φορά στις 6 Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς ενώπιον φίλων στο σπίτι του γερμανοεβραίου Γκούσταφ Κρόγιανκερ. Ο Γιόνας καλεί τους ομοεθνείς του σε πόλεμο διαρκείας με τη ναζιστική μηχανή, στο πλευρό των δυτικών συμμάχων, και μάλιστα υπό το κέλυφος μιας ξεχωριστής «εβραϊκής λεγεώνας». Αυτός ο υπέρ πάντων αγώνας είναι ταυτόχρονα και η λυδία λίθος που θα αποδείξει την τιμή των Εβραίων, την οποία «θα χάναμε τη στιγμή που θα ενδίδαμε στη σκέψη να αφήσουμε άλλους λαούς να αγωνιστούν τον δικό μας αγώνα…». Ο γεννημένος το 1903 στο Μένχενγκλαντμπαχ στοχαστής, που εγκαταλείπει τη Γερμανία το 1933, μετέρχεται λογικά και συναισθηματικά επιχειρήματα καθώς απευθύνεται στους γερμανόφωνους της Παλαιστίνης. Ενα από τα βασικά: ότι στον πόλεμο της γενιάς τους συγκρούονται ο δυτικός ανθρωπισμός με τη «λατρεία της εξουσίας που περιφρονεί τον άνθρωπο». «Ως κορυφαίος μελετητής του γνωστικισμού, αντιλαμβάνεται καίρια ότι ο πόλεμος αυτός είναι πόλεμος κατά του παγανισμού, του παγανισμού της φυλής, του αίματος, της δύναμης», όπως σημειώνει στο επίμετρο ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. Ο τελευταίος υπενθυμίζει παράλληλα ότι η έκκληση δεν είχε απήχηση στους κύκλους των γερμανόφωνων, ενώ εντοπίζει και τα εμπόδια της πρότασης του Γιόνας. Το Εβραϊκό Πρκατορείο θεωρεί ότι ο κύριος εχθρός είναι οι Αραβες, ενώ οι Βρετανοί δεν επιθυμούν ενίσχυση των εβραϊκών στρατιωτικών δυνάμεων. Τελικά η Εβραϊκή Ταξιαρχία ως ανεξάρτητη δύναμη μάχης στην Ανατολική Μεσόγειο θα ανακοινωθεί μόλις τον Σεπτέμβριο του 1944, χάρη σε προσωπική παρέμβαση του Τσόρτσιλ.