Η πολύτιμη, αρωματική ρητίνη που έχει ταυτιστεί με την εορταστική περίοδο και τη θρησκευτική παράδοση γνωρίζει ραγδαία άνοδο στη βιομηχανία της ευεξίας. Ωστόσο, η φυσική της πηγή τα δέντρα Boswellia απειλείται ολοένα και περισσότερο, θέτοντας σε κίνδυνο τόσο τα οικοσυστήματα όσο και τα μέσα βιοπορισμού χιλιάδων ανθρώπων.
Ο Salaban Salad Muse έχει αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του στο λιβάνι. Ζει στη μικρή πόλη Νταγιάχα, στην περιοχή Σανάαγκ της Σομαλιλάνδης, μιας αποσχισθείσας περιοχής της Σομαλίας, και εργάζεται ως έμπειρος συλλέκτης της αρωματικής ρητίνης που παράγεται αποκλειστικά από το δέντρο Boswellia.
Κάθε χρόνο, για διάστημα τριών έως έξι μηνών, κατασκηνώνει σε μια σπηλιά κοντά στη γη που ανήκει στην οικογένειά του εδώ και γενιές. Καθημερινά μετακινείται από δέντρο σε δέντρο, ελέγχοντας τον φλοιό για παράσιτα, καθαρίζοντας την άμμο και φροντίζοντας τα νεαρά δέντρα που έχει φυτέψει νωρίτερα μέσα στην εποχή.
Όμως το μέλλον αυτών των ελαιώνων και συνολικά του βιοπορισμού των συλλεκτών λιβανιού είναι αβέβαιο. Καθώς τα δέντρα εξαντλούνται, οι τοπικές και παγκόσμιες βιομηχανίες που βασίζονται στο λιβάνι αναγκάζονται να επανεξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο η ρητίνη αυτή παράγεται, διακινείται και πωλείται διεθνώς.
Το λιβάνι συνδέεται ιστορικά με τη βιβλική προσφορά των Τριών Μάγων στον βρέφος Ιησού, μαζί με τον χρυσό και τη σμύρνα. Έχει χρησιμοποιηθεί επί χιλιετίες στην ινδική και κινεζική ιατρική και συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα προϊόντα παγκόσμιου εμπορίου.
Σήμερα αποτελεί βασικό συστατικό της βιομηχανίας ευεξίας, η οποία αποτιμάται σε 5,6 τρισεκατομμύρια δολάρια, χρησιμοποιούμενο τόσο σε πρακτικές διαλογισμού και φαρμακευτικής όσο και σε θρησκευτικές τελετουργίες αιώνων.
Για τον Salad Muse, ωστόσο, το λιβάνι δεν είναι σύμβολο πνευματικότητας, αλλά μέσο επιβίωσης. Όπως και χιλιάδες άλλοι συλλέκτες στη Σομαλιλάνδη και τις γειτονικές χώρες, εξαρτάται αποκλειστικά από αυτό για το εισόδημά του.
Η υπερβολική συγκομιδή αποτελεί έναν από τους σοβαρότερους κινδύνους. Σύμφωνα με έκθεση του 2022, μπορεί να χρειαστούν δέκα χρόνια ή και περισσότερο για να ανακάμψει ένα δέντρο Boswellia από τις ζημιές που προκαλούνται από εντατικό «χτύπημα» τη διαδικασία κατά την οποία γίνονται τομές στον φλοιό για να διαρρεύσει η ρητίνη.
Το Κέρας της Αφρικής, που περιλαμβάνει τη Σομαλιλάνδη, τη Σομαλία, την Αιθιοπία και το Σουδάν, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες περιοχές παραγωγής λιβανιού παγκοσμίως. Ωστόσο, τοπικές εντάσεις, χαμηλές αμοιβές για τους αγρότες, ασαφές νομικό πλαίσιο και η αυξανόμενη διεθνής ζήτηση ωθούν πολλούς καλλιεργητές σε μη βιώσιμες πρακτικές.
Πέρα από την υπερσυγκομιδή, τα δέντρα απειλούνται και από άλλους παράγοντες. Η κλιματική αλλαγή, οι επιδημίες ξυλοφάγων εντόμων και η έλλειψη φυσικής αναγέννησης έχουν ήδη δραματικές συνέπειες. Μελέτη του Nature το 2019 διαπίστωσε ότι πάνω από το 75% των πληθυσμών του Boswellia papyrifera βασικής πηγής λιβανιού στην Αιθιοπία και το Σουδάν δεν παρουσιάζουν νέα δέντρα, με τη φυσική αναγέννηση να απουσιάζει «εδώ και δεκαετίες».
«Το λιβάνι σίγουρα απειλείται», δηλώνει η Anjanette DeCarlo, ιδρύτρια του προγράμματος Save The Frankincense και συν-συγγραφέας της έκθεσης του 2022. «Όλα εξαρτώνται από τις κύριες απειλές σε κάθε περιοχή, όπως η βόσκηση από καμήλες, η εκτεταμένη υλοτόμηση, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η εξόρυξη».
Η παγκόσμια αγορά λιβανιού εκτιμήθηκε στα 363 εκατομμύρια δολάρια το 2023, με ετήσιες συναλλαγές 6.000–7.000 τόνων, και αναμένεται να σχεδόν διπλασιαστεί έως το 2032.
Ωστόσο, οι συλλέκτες λαμβάνουν μόλις το 3% της τελικής αξίας. Όπως επισημαίνει ο Andy Thornton, ειδικός στην αγορά λιβανιού, «μέχρι να φτάσει η ρητίνη στους δυτικούς προμηθευτές, μπορεί να πωλείται 60 έως 100 δολάρια το κιλό, ενώ οι συλλέκτες λαμβάνουν μόλις 2 έως 5 δολάρια».
Προσπάθειες βελτίωσης της διαφάνειας και της βιωσιμότητας βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο Stephen Johnson, διευθυντής της FairSource Botanicals και της Dayaxa Frankincense Export Company, αναπτύσσει συστήματα ιχνηλασιμότητας και παρακολούθησης της υγείας των δέντρων μέσω εφαρμογών κινητών, συνδέοντας κάθε παρτίδα ρητίνης με γεωγραφικά και οικολογικά δεδομένα.
«Αυτό που λείπει είναι το επιχειρηματικό κίνητρο για βιωσιμότητα και ιχνηλασιμότητα», σημειώνει. «Αν η αγορά ενδιαφερθεί πραγματικά, τότε θα υπάρξουν περισσότερα χρήματα που μπορούν να επενδυθούν σε τέτοια προγράμματα».
Η σημασία, ωστόσο, δεν είναι μόνο οικολογική ή οικονομική. Όπως τονίζει η Anjanette DeCarlo:«Αυτά τα δέντρα έχουν σημασία. Και οι άνθρωποι που κάνουν αυτή τη δουλειά οι γυναίκες που δουλεύουν 12 ώρες την ημέρα ταξινομώντας ρητίνες όλοι έχουν σημασία».
Πηγή BBC
