Η συνείδηση, δηλαδή η ικανότητα του ανθρώπου να έχει υποκειμενικές εμπειρίες – όπως η γεύση ενός μήλου ή η αίσθηση του κόκκινου χρώματός του – παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της επιστήμης. Εδώ και 35 χρόνια οι νευροεπιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν ποια τμήματα του εγκεφάλου παίζουν τον καθοριστικό ρόλο στη γέννηση της συνείδησης. Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες θεωρίες τόνιζαν την πρωταρχική σημασία του νεοφλοιού, της εξωτερικής στοιβάδας του εγκεφάλου, η οποία αποτελεί σχετικά πρόσφατο «εξελικτικό απόκτημα». Όμως, μια νέα ανασκόπηση δεκαετιών έρευνας δείχνει ότι ίσως έχουμε υποτιμήσει τα αρχαιότερα τμήματα του εγκεφάλου – τον υποφλοιό και την παρεγκεφαλίδα.
Τα πειράματα που χρησιμοποίησαν ηλεκτρική ή μαγνητική διέγερση διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου απέδειξαν ότι η αλλοίωση της δραστηριότητάς τους μπορεί να επηρεάσει τη συνείδηση. Η διέγερση του νεοφλοιού μπορεί να προκαλέσει παραισθήσεις ή αλλαγές στην κρίση, ενώ η μεταβολή της δραστηριότητας στον υποφλοιό μπορεί να «ξυπνήσει» έναν πίθηκο από αναισθησία ή να οδηγήσει ένα ποντίκι σε απώλεια συνείδησης. Ακόμα και η παρεγκεφαλίδα, που για χρόνια θεωρούνταν άσχετη, φαίνεται ότι επηρεάζει την αντίληψη. Εντυπωσιακά παραδείγματα προέρχονται και από κλινικές περιπτώσεις: άνθρωποι που γεννήθηκαν χωρίς τμήματα του νεοφλοιού ή χωρίς παρεγκεφαλίδα μπορούν να ζήσουν σχετικά φυσιολογικές ζωές, με συναισθήματα, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και ακόμη και μουσική απόλαυση. Παράλληλα, πειράματα σε ζώα στα οποία αφαιρέθηκε ο νεοφλοιός έδειξαν ότι μπορούν να παίζουν, να φροντίζουν τα μικρά τους και να μαθαίνουν.
Όλα αυτά τα δεδομένα αμφισβητούν την κυρίαρχη αντίληψη ότι ο νεοφλοιός είναι απολύτως απαραίτητος για τη συνείδηση. Αντίθετα, φαίνεται ότι τα παλαιότερα εξελικτικά τμήματα του εγκεφάλου είναι επαρκή για βασικές μορφές συνειδητής εμπειρίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο νεοφλοιός και η παρεγκεφαλίδα δεν έχουν σημασία· αντιθέτως, πιθανόν διευρύνουν και εμπλουτίζουν το φάσμα της ανθρώπινης συνείδησης. Ωστόσο, τα ευρήματα οδηγούν σε μια αναθεώρηση των θεωριών γύρω από τη φύση της συνείδησης, με πιθανές συνέπειες στην ιατρική φροντίδα ασθενών, αλλά και στη θεώρηση της νοημοσύνης των ζώων. Ίσως τελικά η συνείδηση να είναι πιο διαδεδομένη και αρχέγονη απ’ όσο νομίζαμε.
