Νερό στον μύλο του λαϊκισμού

Η αλληλοτροφοδότηση των κρίσεων και, ως αποτέλεσμα, η φανερή και υπόγεια υπονόμευση της δημοκρατίας και του διεθνούς δικαίου αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό του ήδη τρομερού 21^ου αιώνα. Η πτώση των Δίδυμων Πύργων, το 2001, σήμανε το τέλος του ονείρου για ειρηνική δημοκρατική συνύπαρξη, που είχε γεννηθεί μετά την πτώση του Τείχους, και την αρχή μιας έκτοτε συνεχούς αντιπαράθεσης, συχνά με βίαια μέσα, μεταξύ λαών, θρησκειών, πολιτισμών: στην 11^η Σεπτεμβρίου έχουν τη ρίζα τους η αύξηση των πολέμων, της κρατικής βίας και των τρομοκρατικών επιθέσεων.

Η «σκλήρυνση» αυτή  είχε καίρια επίπτωση στο πολιτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης: κακός χρονισμός για τη μεγάλη διεύρυνση προς Ανατολάς, το 2004, απόρριψη από Γαλλία και Ολλανδία του σχεδίου Συντάγματος, το 2005, συντριπτική πρωτοκαθεδρία, έως πρόσφατα, της Γερμανίας έναντι της Γαλλίας αλλά και έναντι όλων των άλλων, αφέλεια έως αδιαφορία για τις επιθετικές κινήσεις της Ρωσίας (ενεργειακός εκβιασμός, στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γεωργία και την Κριμαία). Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2009-2010, επέτεινε, παρά τη «σωτηρία» του ευρώ και των χωρών υπό Μνημόνια, την πολιτική διάσπαση, την ψυχική απόσταση μεταξύ λαών και χωρών, την κάμψη εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας.

Ο συνδυασμός, χρονικός και ποιοτικός, της χρηματοπιστωτικής με τη μεταναστευτική κρίση, προϊόν πολέμων αλλά και ανέλεγκτης αύξησης των ανισοτήτων, έβγαλε στο φως τις δομικές αδυναμίες όχι μόνο της ευρωπαϊκής «διακυβέρνησης», αλλά και της «παγκοσμιοποιημένης» μορφής ενός καπιταλισμού που προοριζόταν, παρά φύσιν, να αντικαταστήσει κάθε πολιτικό σχέδιο. Μπρέξιτ και εκλογή του Τραμπ, το 2016, έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα στις όποιες ελπίδες για επίλυση, ή έστω αντιμετώπιση, της νέας κατάστασης μέσω της δημοκρατίας κι έφεραν στο προσκήνιο τις δυνάμεις του λαϊκισμού, σε αρκετές περιπτώσεις στην εξουσία (Ουγγαρία, Πολωνία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία) και σχεδόν παντού στο μεδούλι της πολιτικής και των θεσμών.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, από τον Φεβρουάριο του 2022 –ήδη δυο χρόνια και άλλα τόσα εκατομμύρια νεκροί– πρόσθεσε έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα και επιτάχυνε την κίνησή της προς την καταστροφή. Ο φονταμενταλισμός, οι εμπόλεμες συγκρούσεις (της ανάφλεξης στη Γάζα είχε προηγηθεί το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ βαρύ ίσκιο ρίχνει η θάλασσα της Κίνας), οι εθνικές περιχαρακώσεις, το στόμωμα της ανάπτυξης και ιδίως της βελτίωσης της ζωής των πολλών μέσα από την οικονομική ανάπτυξη, το πέρασμα διεθνών θεσμών και διεθνών οργανισμών στην ανυποληψία, αποτελούν τη νέα νόρμα.

Μεγάλος κερδισμένος είναι και πάλι ο απανταχού λαϊκισμός, οι δυνάμεις εκείνες που, δήθεν στο όνομα αγόμενων και φερόμενων από τις εξελίξεις και αμέτοχων σε αυτές ανθρώπων,  προβάλλουν το ανέφικτο και ενισχύουν τη διχόνοια, την εχθροπάθεια και τον αυταρχισμό. Στον μύλο αυτόν, που αλέθει τη δημοκρατία, την αποχυμώνει και την απονομιμοποιεί,  έπεσε πρόσφατα κι άλλο νερό: οι ανάγκες των πολέμων και η οικονομική επιβάρυνση που προκάλεσαν, έχουν βγάλει, σε όλη την Ευρώπη, τους αγρότες στους δρόμους και απειλούν την πρόοδο της «πράσινης συμφωνίας», ενός αναγκαίου αλλά πολυπλόκαμου σχεδίου που απαιτεί συναίνεση.

Πρόκειται για κλασικό γόρδιο δεσμό: ιδωμένα από την πλευρά των διαμαρτυρόμενων, τα αιτήματα είναι λογικά, αλλά το γενικό τους αποτέλεσμα κινδυνεύει να είναι ένα πισωγύρισμα, οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό. Μόνη διέξοδος θα ήταν η ψυχραιμία, οι κοινές δράσεις υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, η ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών – όλα είδη εν ανεπαρκεία στην εποχή μας και ειδικά στις μέρες μας.