Αναζήτηση
Δεν αγαπούσε την ποίηση αλλά έγινε το καταφύγιό του μέσα από μια ανθολογία τσέπης. Την ελευθερία του όμως τη βρήκε στο θέατρο και τώρα λέει ότι διάγει μια περίοδο πληρότητας και ηρεμίας, που είναι «πιο σημαντική από την ευτυχία»
Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που διαπερνά όλη τη δημιουργία σας και δεν έχει μετακινηθεί στο πέρασμα του χρόνου; Είτε στην ποίησή σας είτε στις μεταφράσεις σας.
Αναζητώ πάντα ένα άνοιγμα. Εχω περάσει αρκετά δύσκολα στη ζωή μου, αλλά ποτέ δεν εγκλωβίζομαι πάντα σε ένα αδιέξοδο. Επιδιώκω να φτάσω σε κάτι που δεν είναι προβλέψιμο. Η εξέλιξη ενός ανθρώπου ορίζεται από διάφορα στάδια αναζήτησης. Αρα ψάχνει κανείς την υπέρβαση και τη διέξοδο, που είναι συνυφασμένες με το φως. Δεν μπορώ να μείνω εγκλωβισμένος μέσα σε έναν βάλτο, κάνοντας συνεχώς το ίδιο επειδή αυτό αρέσει. Βαριέμαι. Αυτός είναι ο λόγος που μου αρέσει το θέατρο. Εκεί βρήκα τον εαυτό μου – σε συνδυασμό με την ποίηση. Πιστεύω άλλωστε ότι η ποίηση έχει πολύ μεγάλη σχέση με το θέατρο. Αλλωστε το θέατρο γεννήθηκε από την ποίηση. Ο ποιητής ήταν ένας περιφερόμενος αοιδός. Διάφορες ομάδες περιφέρονταν και έλεγαν στίχους δημιουργώντας δρώμενα. Ο Αντονέν Αρτό έλεγε πως «ένας στίχος δεν υπάρχει παρά τη στιγμή που προφέρεται». Η ποίηση είναι μια προφορική τέχνη.
Από τι σας έσωσε το θέατρο;
Από τον ναρκισσισμό και τον φιλολογισμό της ποίησης. Να μείνω δηλαδή στο γραφείο. Με έβγαλε από εκεί, με απελευθέρωσε. Ξεκίνησε από μια δική μου ανάγκη, να μεταφράσω ένα έργο κλασικό, τη Φαίδρα του Ρακίνα και έγινε μια βασική πηγή βιοπορισμού. Μετά άρχισαν να έρχονται προτάσεις. Το θέατρο για μένα είναι μια υπόθεση καρδιάς. Με βοήθησε ούτως ώστε τώρα να μιλώ με ελευθερία για την ποίηση. Την είδα ποια σφαιρικά. Παρατήρησα πως ένας ηθοποιός όταν έχει να πει έναν σπουδαίο στίχο, π.χ. Σαίξπηρ, ουσιαστικά θέλει να μιλήσει σε έναν άλλον άνθρωπο. Ετσι γίνεται μια φράση της ζωής και ο στίχος και παύει να είναι καθηλωμένος σε ένα χαρτί. Είναι μαγικό και κάπως έτσι «μυθοποιείς» «απομυθοποιώντας» την ποίηση. Ξαφνικά ο Σαίξπηρ ζει. Αυτό είναι σπουδαίο για μένα και μου αρέσει τόσο πολύ!
Τι είναι αυτό που σας καθησυχάζει;
Οτι έκανα το καθήκον μου. Εζησα μια περιπέτεια και θέλω όλη αυτή την εμπειρία να τη βιώσω πιο ουσιαστικά. Δεν ήταν εύκολο. Οσοι εμπλεκόμαστε με την τέχνη περνάμε δύσκολα. Κατ’ αρχάς το θέατρο έχει πολλή δουλειά και δεν αμείβεται όσο θα έπρεπε. Επίσης στο θέατρο υπάρχει αυτή η αίσθηση της ματαιότητας. Βεβαίως εγώ είμαι πιο τυχερός γιατί μένει το κείμενο. Εχω αυτήν την υπεροχή έναντι των άλλων.
Ονειρευτήκατε αυτή τη διαδρομή;
Ποτέ. Κατ’ αρχάς δεν μου άρεσε ως παιδί η ποίηση. Μεγάλωσα στη Μυτιλήνη με τις δυσκολίες που είχε η δεκαετία του ’60. Εμαθα από μικρός ξένες γλώσσες, κυρίως γαλλικά. Αυτό με επηρέασε σε μεγάλο βαθμό, γιατί είχα έναν καθηγητή γαλλικών πολύ καλλιεργημένο, ο οποίος μου μιλούσε για τη γαλλική ποίηση και το θέατρο. Κάπου στην εφηβεία ένας καθηγητής στο σχολείο μας έβαλε να γράψουμε μια εργασία για την άνοιξη και τη νεότητα, με στοιχεία από ποιήματα. Για να βελτιώσω τον βαθμό μου αγόρασα μια ανθολογία τσέπης του Σολωμού. Εκεί έγινε ένα κλικ. Ετσι η ποίηση έγινε η διέξοδος από τη συντηρητική κοινωνία της παραμεθορίου περιοχής.
Ποιο ποίημα αγαπήσατε;
«Από βυθό πέφτει σε βυθό / ώσπου δεν ήταν άλλος/ εκείθε βγήκε ανίκητος», από τους «Ελεύθερους πολιορκημένους». Επίσης του Οδυσσέα Ελύτη «Ο,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα».
Ποιο έργο σας αγαπάτε περισσότερο;
Θα έλεγε ότι κρίσιμη είναι η «Μεγάλη Παρασκευή». Είναι τόσο σημαντική αυτή η αποτύπωση που θα αργήσω να γράψω έπειτα από αυτό. Γράφτηκε σε ένα σημείο καμπής. Στο πέρασμα της ωριμότητας και της περισυλλογής. Μιλά για το πένθος που ευαγγελίζεται μια ανάσταση. Ηταν μια πολύ σημαντική στιγμή για μένα. Νιώθω πολύ ήρεμος πια και αρκετά γεμάτος ώστε να μείνω ακίνητος να μην κάνω πολλά πράγματα. Να μην ανησυχώ για να γράψω. Να μείνω με τον εαυτό μου να σκεφτώ τη ζωή μου με περισυλλογή και με κάποια πληρότητα, η οποία με ησυχάζει.
Αυτό είναι ευχάριστο σημείο φαντάζομαι για εσάς.
Πάντα υπάρχει το στοιχείο της χαρμολύπης σε έναν ποιητή. Απλώς νιώθεις μία εσωτερική ησυχία που είναι μεγάλη κατάκτηση.
Είναι πιο σημαντική η ησυχία από την ευτυχία;
Νομίζω ναι, γιατί η ησυχία έχει μέσα της και τη γαλήνη, τη σοφία, ενώ η ευτυχία έχει την ανασφάλεια μήπως χαθεί.
Ποια γεγονότα της ζωής σας αποτυπώσατε στη «Μεγάλη Παρασκευή»;
Νομίζω ότι αποτυπώθηκαν τοπία και εικόνες. Θα έλεγα ότι περισσότερο παρατήρησα. Ταυτίστηκα με βιώματα που έβλεπα γύρω μου. Είναι ένα συνθετικό ποίημα. Το είχα σχεδιάσει στο μυαλό μου αλλά δεν γνώριζα πώς θα πορευτώ. Το στοίχημά μου ήταν το εξής: ό,τι παρατηρώ γύρω μου και ό,τι συμβαίνει να μου δίνει το έναυσμα για το επόμενο βήμα. Γραφόταν ημερολογιακά αλλά υπήρχαν αλλαγές ανάλογα με τη μορφή που έπαιρνε. Ηταν μια διαδικασία αρκετά συναρπαστική, σαν περιπέτεια. Το ‘χα βάλει σε τρία μέρη: η κόλαση, το καθαρτήριο, ο παράδεισος. Αρχισα να διαπιστώνω ότι οι καταστάσεις που ταίριαζαν με τον παράδεισο εναλλάσσονταν με τις άλλες. Ξεκίνησε από μια αίσθηση ότι όλοι μας κρύβουμε μέσα μας έναν νεκρό θεό που προσπαθούμε να τον αναστήσουμε. Εχουμε μια βαθύτερη επιθυμία για ουσιαστική ζωή που κρατούμε σε νάρκη. Αναζητούμε την εξωτερική σπίθα για να συμβεί αυτό, την αφορμή, ή τη συνάντηση. Δεν του δίνω πρόσωπο γιατί αυτή την αφορμή μπορεί να σου τη δώσει και μια κατάσταση.
Μέσα από τα πρόσωπα αναδύονται όμως οι καταστάσεις.
Βέβαια. Η εποχή μας ενώ είναι πολύ επικοινωνιακή δεν δίνει μεγάλες ευκαιρίες για συναντήσεις ανθρώπων. Είναι μια εποχή απομόνωσης, εσωτερικής μοναξιάς, ψυχρής επικοινωνίας, εγκατάλειψης του ανθρώπου μέσα σε μια προστατευμένη ασφάλεια, η οποία δεν του προσφέρει την ανάγκη επικοινωνίας.
Γιατί πιστεύετε ότι οδηγηθήκαμε σε αυτό;
Θεωρώ ότι χρειάζεται να περάσουμε από δοκιμασίες ώστε να ξυπνήσουν οι ουσιαστικές ανάγκες του ανθρώπου και να αναζητήσει αυτό που προείπα. Από την άλλη πιστεύω ότι είναι μια εποχή πολύ ενδιαφέρουσα. Ανατέλλει σιγά σιγά κάτι καινούργιο. Αλλά η καμπή μέχρι να έρθει αυτό το καινούργιο είναι δύσκολη. Ο άνθρωπος σιγά σιγά απελευθερώνεται από πολλές παγίδες που τον κρατούσαν δέσμιο.
Οπως;
Ο πολιτισμός ήταν μια δομή περιοριστική στις προηγούμενες φάσεις του. Θέλησε να απελευθερωθεί αλλά δεν έχει βρει τον τρόπο, αυτή την ελευθερία που απαίτησε και άρχισε να κατακτά, να της δώσει ένα νόημα πιο πνευματικό. Ενα νόημα ουσίας έτσι ώστε να προχωρήσει. Να δημιουργήσει κάτι. Προς το παρόν είναι ακόμα ανασφαλής και πειραματίζεται. Δεν έχει βρει δηλαδή το σημείο εκείνο που αυτό θα γίνει απόλυτα γόνιμο. Η τεχνολογία να βρει ένα μέτρο και η ελευθερία να αποκτήσει μια ισορροπία. Ο άνθρωπος να αποκτήσει μια σχέση και με το περιβάλλον και με τους άλλους μέσα στα όρια αυτής της ελευθερίας. Αυτό θα μας φέρει πιο κοντά με έναν πιο ουσιώδη τρόπο. Η ελευθερία που αποκτήθηκε δεν πρέπει να γίνει μια ακόμη παγίδα, αλλά μια αφορμή για να επανατοποθετηθούν τα πράγματα σε μια πιο ουσιαστική βάση. Να μην προσδιορίζεται δηλαδή ο πολιτισμός από μια ελίτ.
Ποιο στοιχείο του πολιτισμού μάς εγκλώβισε περισσότερο;
Κάθε φορά οι εξουσίες χρησιμοποιούν στοιχεία του πολιτισμού για να επιβάλλουν με τρόπο βίαιο και χοντροκομμένο. Πολλές φορές και μια ιδέα η οποία είναι σημαντική, μπορεί να γίνει εφιαλτική, αν επιβληθεί ώστε να στερεώνουν κάποιοι τη δύναμή τους έναντι των αδυνάτων. Οι κανόνες και το φορμάρισμα της ζωής μέσα σε καταναγκασμούς και καθωσπρεπισμούς. Θεωρώ ότι θα υπάρξει μια εσωτερική μεταστροφή που θα μας οδηγήσει σε έναν άλλο τύπο συνύπαρξης. Αρκεί καθένας να κάνει μια θυσία. Αυτό δεν συμβαίνει και παρατηρούμε γύρω μας τον αυταρχισμό και τη βία να κάνουν τη δουλειά τους.
Εσείς έχετε κάνει κάποια θυσία;
Ολοι μας έχουμε κάνει. Είναι πολύ δύσκολο να το απαντήσει κανείς αυτό, διότι θα πρέπει να σκεφτεί τη ζωή του στο σύνολο και να μετρήσει τα πράγματα. Πολλές φορές φορές για να βρεις τη θυσία θα πρέπει να σκεφτείς όχι εκείνα που δεν έκανες δήθεν για τους άλλους αλλά ουσιαστικά εσύ δεν ήθελες. Μια θυσία ήταν ότι έχω υποστηρίξει άλλους εις βάρος των συμφερόντων μου. Είναι κακόγουστο να μην τολμάς να εκτεθείς, να βγαίνεις μπροστά όταν συμβαίνει μια αδικία.
