Αναζήτηση
Στη χώρα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η ελευθερία του Τύπου ψυχορραγεί. Κάπου 150 μέσα ενημέρωσης έχουν κλείσει μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, περισσότεροι από 120 δημοσιογράφοι βρίσκονται ήδη στη φυλακή, ακόμη 520 διώκονται και μπορεί ανά πάσα στιγμή να τους ακολουθήσουν. Κάποιοι επιμένουν όμως να αντιστέκονται. Ορισμένοι με την πένα τους, άλλοι με τους μαρκαδόρους: ο σατιρικός Τύπος έχει γίνει το τελευταίο οχυρό της ελευθερίας της έκφρασης. Η Σελίν Λισατό, ειδική απεσταλμένη του γαλλικού περιοδικού «L’Obs», συνάντησε από κοντά αυτούς που εξακολουθούν να σκιτσάρουν την τουρκική κοινωνία με το διαβρωτικό χιούμορ που ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν. Οχι βέβαια χωρίς φόβο.
Είναι ο Τουντσάι Ακγκιούν, ο ιδρυτής του σατιρικού περιοδικού «LeMan», του ενός από τα δύο σημαντικά που έχουν απομείνει, του μόνου που τολμάει ακόμα την πολιτική γελοιογραφία. Μεταξύ πολιτικών πιέσεων και οικονομικής κρίσης, δύο ομόλογά του, το «Girgir» και το «Penguen», σταμάτησαν να εκδίδονται τους τελευταίους μήνες. Ολοένα και λιγότερα περίπτερα ριψοκινδυνεύουν τη διάθεση σατιρικών εντύπων. «Είναι η χειρότερη περίοδος που έχουμε περάσει στα 30 χρόνια της ύπαρξής μας. Η πίεση είναι πραγματικά πολύ ισχυρή» διαβεβαιώνει ο Ακγκιούν, παλιός φίλος του Βολινσκί, του θρυλικού σκιτσογράφου του «Charlie Hebdo» που έχασε μαζί με τόσους άλλους τη ζωή του στην ισλαμιστική επίθεση του 2015. «Εχουμε όμως υποχρέωση να νιώθουμε ελεύθεροι, ειδάλλως δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε χιούμορ».
Ο Ακγκιούν δείχνει στη Λισατό ένα πρόσφατο εξώφυλλο του «LeMan», ένα σκίτσο του Ερντογάν, με μικρόφωνο στο χέρι, να αγκαλιάζει «αρπακτικά» ένα μικρό κορίτσι που κλαίει, ντυμένο με στολή παραλλαγής: μια καρικατούρα της γνωστής σκηνής που έκανε πρόσφατα τον γύρο του κόσμου. Θυμάται εκείνο το πρωτοσέλιδο σκίτσο, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, που κόντεψε να τους στοιχίσει τη ζωή: οι σκληροπυρηνικοί της γειτονιάς θεώρησαν πως έβαζε στο ίδιο καλάθι πραξικοπηματίες και αντιπραξικοπηματίες, μαζεύτηκαν μπροστά στο κτίριο όπου στεγάζεται το περιοδικό και απειλούσαν να τους λιντσάρουν. Τελικά, το τεύχος «απλώς» κατασχέθηκε και κινήθηκαν νομικές διαδικασίες.
Ο Ακγκιούν γνωρίζει τους κινδύνους. Ζυγίζει κάθε του λέξη, κάθε γραμμή που σκιτσάρει. «Δεν βρισκόμαστε απλώς σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, διανύουμε και μια ένοπλη σύρραξη, δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Το σκίτσο και το χιούμορ μάς επιτρέπουν λίγο περισσότερη ελευθερία, αλλά η γραμμή όπου πατάμε γίνεται όλο και πιο λεπτή».
Είναι τόσο βαρύ το κλίμα και τέτοια η απέχθεια που έχει αναπτύξει εξαιτίας του ο κόσμος προς την πολιτική, που η νέα γενιά των τούρκων σκιτσογράφων προτιμά να μένει μακριά: όταν στρατεύονται σε κάτι, το κάνουν κυρίως για κοινωνικά θέματα. Για παράδειγμα, οι τρεις εναπομείναντες από τους έξι αρχικά συνιδρυτές του «Uykusuz» («Αυτός που υποφέρει από αϋπνία»), του βενιαμίν των μεγάλων σατιρικών περιοδικών της Τουρκίας. Ερσίν Καραμπουλούτ, Γιίτ Οζγκούρ και Ούουρ Γκιουρσόι συμμερίζονται την άποψη πως ένας συνετός δημοσιογράφος είναι πιο χρήσιμος από έναν φιμωμένο, φυλακισμένο δημοσιογράφο.
«Εδώ και δέκα χρόνια, έχει εισβάλει στο επάγγελμά μας μια ανεξέλεγκτη αυτολογοκρισία. Ο κατάλογος των θεμάτων που δεν μπορούμε πια να θίξουμε μεγαλώνει συνεχώς». «Δεν υπάρχει πια αυτοσαρκασμός. Η κοινωνία είναι απογοητευμένη. Ποιος θα κινητοποιούνταν υπέρ μας αν μας έριχναν φυλακή; Οι δημοσιογράφοι που φυλακίζονται, γίνονται ένα hashtag με διάρκεια 24 ωρών». «Παλαιότερα, είχαμε δύο κριτήρια για την επιλογή του πρωτοσέλιδου: έπρεπε να είναι αστείο και να έχει ένα καυστικό μήνυμα. Τώρα στέλνουμε το τεύχος στο πιεστήριο, μετά πανικοβαλλόμαστε και τελευταία στιγμή το αλλάζουμε». Σε πείσμα όλων, όμως, βρίσκουν τον δρόμο να εκφραστούν. Και αυτοί και η Ραμίζε Ερέρ, μια παλιά, γνωστή σκιτσογράφος της εφημερίδας «Radikal» που ίδρυσε το 2011 το «Bayan Yani», ένα μηνιαίο περιοδικό κόμικς φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από γυναίκες, το οποίο υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια τα δικαιώματά τους. Επικίνδυνα πράγματα, σε μια χώρα όπου οι δολοφονίες γυναικών τριπλασιάστηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια, με έναν πρόεδρο που επαναλαμβάνει κάθε τόσο πως η ισότητα των φύλων είναι «ενάντια στη φύση».
