Ποτέ μη μιλάς στο αφτί της αλεπούς

Ενα οικογενειακό χρονικό εκατονταετούς έκτασης (1904-2010) με πρωταγωνίστριες τρεις γυναίκες. Ενα ασημένιο δαχτυλίδι ευτελούς υλικής αξίας αλλά ανεκτίμητης σημειολογικής, ιστορικής και βιωματικής υπεραξίας περνάει από τη μία στην άλλη θησαυρίζοντας στη γαλάζια πέτρα του δεσμούς τραυματικής οικογενειακής μνήμης και προμαντεύοντας το σκληρό πρόσωπο της Ιστορίας για αυτήν που το φορά. Δώδεκα ετών είναι η Αννέζω όταν αναλαμβάνει το 1904 χρέη παρακόρης σε ένα υδραίικο αρχοντικό, αφετηρία της προσωπικής της οδύσσειας και του δυσοίωνου πεπρωμένου της ανάμεσα στη Σκύλλα της κοινωνικής πραγματικότητας και τη Χάρυβδη της συναισθηματικής δοκιμασίας. Ο άνδρας της χάνεται σε σφουγγαράδικη κατάδυση κάπου στην Μπαρμπαριά και αυτή μετακινείται με τον μικρό της γιο, τον Σταυρή, «το παιδί του Σταύρου της και του σταυρού της», στον Πειραιά. Μοιράζεται στη Δραπετσώνα ένα μικρό δωμάτιο με μια οικογένεια μικρασιατών προσφύγων. Ο γιος της, ενεργά αναμειγμένος στην παράνομη κομματική δουλειά των μεταξικών και κατοχικών χρόνων, θα περάσει στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού στον Εμφύλιο αφήνοντας το μεγάλωμα της μικρής του κόρης, της Αννας, στη γιαγιά Αννέζω. Από τότε τα ίχνη του χάνονται. Η Αννέζω, κυρίαρχη παρουσία στον ιστορικό και μυθιστορηματικό χωροχρόνο του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα (και του πρώτου μισού του βιβλίου), θα παραδώσει το δαχτυλίδι του πρωταγωνιστικού ρόλου στην εγγονή της, με την Ιστορία να διαγράφει παρόμοιες τροχιές στην τραγικότητα των γεγονότων και στην έκφραση της ανθρώπινης δοκιμασίας. Η μικρή Αννα πιέζεται ανάμεσα στην ονειρική και ακαθόριστη θύμηση των αγνοούμενων φυσικών γονέων της, που τους έχει ταυτίσει με ένα δενδρώδες ορεινό τοπίο και τη μυρωδιά του καπνού, και στη συνύπαρξη με τον πατριό της, έναν στρατιωτικό που εκπροσωπεί τη μετεμφυλιακή λογική των νικητών. Η Αννα δεν θα αργήσει να μάθει ότι αυτό που η παραφροσύνη της εποχής αποκαλούσε «συμμοριτοπόλεμο» ήταν εμφύλιος πόλεμος και θα γίνει μέσω της βίαιης ενηλικίωσής της αυθεντικό αντίγραφο του επαναστάτη πατέρα της. Χρόνια μετά, η ανάληψη της φροντίδας ενός έκθετου βρέφους θα συμπληρώσει με έκτυπη ευαισθησία τον κύκλο της ιστορικής επανάληψης σε ρόλους και καταστάσεις που παρουσιάζουν προκλητικές ζωηρές αναλογίες.

Το νέο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου φέρει ανάγλυφη τη σφραγίδα της ιστορικής και κοινωνικής νοηματοδότησης της πλοκής. Αναμετρώνται τα δύο αντίπαλα και αλληλοκαθοριζόμενα μεγέθη της ζωής: ο άνθρωπος και η ιστορική συνθήκη. Η οδύσσεια των ηρωίδων συμβαδίζει με σημαντικές στιγμές – ορόσημα της Ιστορίας που σημάδεψαν ανάγλυφα τον ελληνικό εικοστό αιώνα. Η μικροϊστορία των ανθρώπων διασταυρώνεται μοιραία και δραματικά με τους ηχηρούς βηματισμούς της μακροϊστορίας αναδίνοντας μιαν αίσθηση αυθεντικής, θαρρεί κανείς, κινηματογράφησης των πραγμάτων: Το υδραίικο δουλεμπόριο των σφουγγαράδων. Η έσχατη ανέχεια των βιοπαλαιστών που διαβιούν στα ρυπαρά παραπήγματα της Δραπετσώνας, περιφερόμενες σκιές πνιγμένες στη σκόνη του γύψου και του τσιμέντου. Γυναίκες που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα στα βυρσοδεψεία, τα σαπουνάδικα και τα υφαντήρια και εξωθούνται στην πορνεία. Παιδιά βγαλμένα από τις σελίδες του Ντίκενς (δεν είναι τυχαίο που τον επιλέγει ως οιονεί συνομιλητή η Αννα) που δεν πηγαίνουν στο σχολείο αλλά «αδέσποτα σαν σκυλιά τριγυρίζουν στους χωματένιους δρόμους», οι Ολιβερ Τουίστ του 20ού αιώνα, θύματα της εργασιακής εκμετάλλευσης ανηλίκων ή παίγνια στα χέρια των Φέιγκιν του καιρού τους. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης στις τρώγλες των προσφυγικών συνοικισμών. Η υποδηλούμενη καθοριστική συμβολή των προσφύγων στη διαμόρφωση του ελληνικού εργατικού κινήματος που θα διεκδικούσε με απεργιακές κινητοποιήσεις καλύτερες συνθήκες εργασίας και κανονικά ωράρια. Οι διωγμοί των δημοκρατικών πολιτών στην αστυνομοκρατούμενη περίοδο της μεταξικής δικτατορίας. Η απαράμιλλη ιστορική και ηθική δοκιμασία της Κατοχής με τις φρικώδεις εικόνες της πείνας και της μαύρης αγοράς. Τα ταραχώδη προεόρτια της χούντας με τις δολοφονίες του Λαμπράκη και του Πέτρουλα. Η μαύρη επταετία των συνταγματαρχών. Το νήμα της Ιστορίας φτάνει νωπό ώς τις μέρες μας, στα χρόνια έναρξης της εφαρμογής των Μνημονίων και στις κοινωνικές εντάσεις που αυτά προκάλεσαν.