Το τέλος ενός ιστορικού δικομματισμού

Σαράντα χρόνια μετά τον θάνατο του Φράνκο η ποιητική αναφορά στις «δύο Ισπανίες» –αυτή που πεθαίνει και αυτή που ξεπροβάλλει –διαχρονικό ερμηνευτικό σχήμα για την πολιτική και κοινωνική ζωή στην Ισπανία, αποτελεί πλέον παρελθόν. Με την εδραίωση του δημοκρατικού καθεστώτος και ιδιαίτερα μετά την άνοδο των Σοσιαλιστών (PSOE) στην εξουσία το 1982, οι «δύο Ισπανίες» αποτέλεσαν το υπόβαθρο για τη διαμόρφωση ενός σταθερού δικομματισμού, με τα δύο μεγάλα κόμματα (PSOE και PP) να εναλλάσσονται επί τριάντα χρόνια στην εξουσία με αυτοδύναμες (ή σχεδόν αυτοδύναμες) πλειοψηφίες. Αυτό το κομματικό σύστημα, υπονομευμένο από την οικονομική κρίση, τα σκάνδαλα και την απαξίωση του παραδοσιακού πολιτικού προσωπικού κατέρρευσε στις χθεσινές εκλογές. Δύο νεοπαγή κόμματα (Podemos και Ciudadanos) που προέκυψαν σχεδόν εκ του μηδενός, κατόρθωσαν να αμφισβητήσουν, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία, τις παγιωμένες κομματικές ταυτίσεις. Καθοριστικό στοιχείο αποτέλεσε αναμφίβολα η εκφορά ενός σύγχρονου πολιτικού λόγου, τόσο στην Κεντροαριστερά όσο και στην Κεντροδεξιά. Ταυτόχρονα όμως σηματοδοτεί και το αίτημα για μια ριζική ανανέωση, με τη «γενιά της δημοκρατίας» να διεκδικεί δυναμικά ενεργητικό ρόλο. Με την εξαίρεση του Μαριάνο Ραχόι, οι επικεφαλής όλων των άλλων κομμάτων προέρχονται πλέον από αυτή τη γενιά (γεννημένη μετά το 1970 ή ακόμα και το 1980). Το ίδιο άλλωστε ισχύει και για την πιθανολογημένη διαδοχή του Ραχόι από τη Σοράγια Σανταμαρία. Διαπίστωση που δεν αφορά μόνο τους ηγέτες των δύο νεοπαγών κομμάτων (Πάμπλο Ιγκλέσιας και Αλμπέρτο Ριβέρα) αλλά και την αλλαγή ηγεσίας στα δύο ιστορικά κόμματα της Αριστεράς (PSOE και Izquierda Unida), που αναγκάστηκαν σε μερική αποστράτευση της παραδοσιακής κομματικής τους νομενκλατούρας. Η κρίση του ιστορικού δικομματισμού δεν αποτυπώθηκε όμως μόνο με την ηλιακή γήρανση των οπαδών του και τη συνακόλουθη αμφισβήτησή του από το Podemos και τους Ciudadanos, η οποία οδηγεί σε έναν ασταθή και ασύμμετρο τετρακομματισμό. Καταγράφεται επίσης με την ηχηρή κατάρρευση και των δύο έως πρόσφατα κυβερνητικών κομμάτων στην Καταλωνία και στη Χώρα των Βάσκων, την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των οποίων μονοπωλούν πλέον τα τοπικά και τα δύο νεοπαγή κόμματα. Οι χθεσινές εκλογές, οι ενδέκατες της νέας ισπανικής δημοκρατίας, σηματοδοτούν αναμφίβολα το τέλος μιας εποχής (το Podemos αναφέρεται ακόμη και σε μια νέα μεταπολίτευση). Σε παρόμοιες μεταβατικές περιόδους είναι αναπόφευκτο και η Βουλή που εκλέγεται να έχει αντίστοιχα χαρακτηριστικά: μεταβατική και απρόβλεπτη.