Σώστε την πόλη της βασίλισσας Ζηνοβίας

Το 1691 μια ομάδα άγγλων εμπόρων που ταξίδεψε στο Χαλέπι έκανε μια στάση στην Παλμύρα. Και παρά το γεγονός ότι η παραμονή τους εκεί ήταν μόνο για τέσσερις ημέρες, γύρισαν στην Ευρώπη με μερικές προφορικές εικόνες που προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση. Οι ανασκαφές που έγιναν μισό αιώνα αργότερα από τον Ρόμπερτ Γουντ και τον Τζέιμς Ντόουκινς για δεκαπέντε ημέρες κατάφεραν να πείσουν τον καλλιεργημένο κόσμο ότι η πόλη της βασίλισσας Ζηνοβίας ήταν μία από τις σημαντικές τοποθεσίες της Μεσογείου. Αυτό που μέχρι τότε έμοιαζε να ανήκει στον κόσμο της φαντασίας, έπαιρνε σάρκα και οστά. Και με τι τρόπο!

Η είδηση της ολοκληρωτικής κατάληψης της πόλης από το Ισλαμικό Κράτος οδήγησε στη σκέψη ότι αυτό το ανεκτίμητο στολίδι του πολιτισμού, του οποίου η Συρία ήταν φύλακας, δεν θα εξαφανιζόταν τόσο απλά από την καταστροφική οργή του Ισλαμικού Κράτους. Ο συναγερμός που ήχησε το περασμένο Σαββατοκύριακο κινητοποίησε την κοινή γνώμη, ενώ ένα είδος ανακούφισης συνόδευσε την πληροφορία ότι ο στρατός του Μπασάρ αλ Ασαντ είχε καταφέρει να απωθήσει τους τζιχαντιστές.

Η ανάσα ήταν τόσο επίπλαστη όσο και η βούληση του τυράννου της Δαμασκού να πολεμήσει εναντίον μιας οργάνωσης, για τη δημιουργία της οποίας έχει ευθύνη και ο ίδιος. Αν κανένας δεν ήθελε, δεν μπόρεσε ή δεν ήξερε πώς να σταματήσει το Ισλαμικό Κράτος στα 250 χιλιόμετρα ερήμου που χωρίζουν το Ντεΐρ εζ – Ζορ από την Παλμύρα, τι θα τους εμποδίσει αύριο να φτάσουν στη Χομς (150 χλμ.) και τη Δαμασκό (230 χλμ.); Αν η ήττα του δικτάτορα είναι αναπόφευκτη, ο κίνδυνος που διατρέχει η πολιτιστική κληρονομιά της Συρίας στο σύνολό της από το Ισλαμικό Κράτος αξίζει την προσοχή μας. Και αυτό επειδή το Ισλαμικό Κράτος στην Παλμύρα, είναι το Ισλαμικό Κράτος στην αυλή του Λούβρου. Η καταστροφή της Παλμύρας θα ισοδυναμούσε με την καταστροφή της Παναγίας των Παρισίων. Η Παλμύρα δεν είναι απλώς ένας αρχαιολογικός τόπος ανάμεσα στους άλλους της Συρίας. Είναι μια καταπληκτική πόλη με μοναδική ιστορία, την οποία δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμη εξ ολοκλήρου. Αυτό που φαίνεται στην Παλμύρα και το οποίο πρέπει να προστατεύσουμε με κάθε κόστος, δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχάσουμε αυτό που δεν φαίνεται, αυτό που πρέπει ακόμη να ανακαλύψουμε και το οποίο δεν είναι λιγότερο ουσιαστικό.

Αυτό που θαυμάζουν χιλιάδες τουρίστες εδώ και πολλά χρόνια είναι τα ερείπια του βόρειου τμήματος της πόλης, είναι η πόλη της ρωμαϊκής περιόδου, η οποία χτίστηκε προς τα τέλη του 4ου αιώνα και ανοικοδομήθηκε από τον Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα. Αυτά τα μνημεία είναι τεκμήρια του απόγειου της πόλης. Δεν αντιπροσωπεύουν, όμως, παρά τρεις ή τέσσερις αιώνες μιας ιστορίας 3.000 χρόνων. Και αυτό επειδή η Παλμύρα ήταν γνωστή με το σημιτικό όνομα Θαδμόρ από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π.Χ., ενώ αυτό το όνομα εμφανιζόταν σποραδικά έως το 41 π.Χ. Εκείνη τη χρονιά, οι λεγεώνες του ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αντώνιου εκστράτευσαν εναντίον της πόλης για να τη λαφυραγωγήσουν –κάτι που αποδεικνύει ότι ήταν ήδη πλούσια. Αλλά δεν είναι παρά από τις αρχές του 1ου αιώνα που έχουμε τεκμήρια για την ιστορία της πόλης.

Περίπου την περίοδο 17 – 19 μ.Χ., η Παλμύρα έγινε το τελευταίο φρούριο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας απέναντι στο βασίλειο των Πάρθων που κυριαρχούσε στη Μεσοποταμία και στην Περσία. Πολύ γρήγορα, η πόλη απέκτησε τις υποδομές που είχαν όλες οι ελληνικές πόλεις της Συρίας, καθώς και δικαστές, δημοτικό συμβούλιο και λαϊκή συνέλευση. Στην Παλμύρα όπως και σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, η επίσημη γλώσσα ήταν τα ελληνικά. Στην ελληνική γλώσσα συντάσσονταν τα επίσημα έγγραφα όπως και οι επιγραφές σε τάφους, ενώ τα δημόσια ανακοινωθέντα μεταφράζονταν στα αραμαϊκά. Είναι σαφές επομένως ότι η Παλμύρα κατέχει, στο σύνολο των πόλεων της Συρίας, μια ξεχωριστή θέση, μια θέση όπου ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός διασταυρώνεται με τις τοπικές παραδόσεις.

Ο Μορίς Σαρτρ είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Tours και πρεσβύτερο μέλος του Institut Universitaire de France. Εχει ασχοληθεί με την ιστορία της Ανατολικής Μεσογείου κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή. Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία του «Ελληνιστική Μικρασία (Πατάκης, 2006), «Ελληνικές ιστορίες» (Ενάλιος, 2010), «Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: Οι ανατολικές επαρχίες από τον Αύγουστο μέχρι τους Σεβήρους» (Καρδαμίτσας, 2012)