O γάλλος φιλόσοφος Ζαν-Πιερ Βερνάν γράφει ότι «οι θεοί συνεχίζουν να μας μιλούν, εάν τους ακούμε». Με αφορμή έκθεση για την αρχαία Ελλάδα που εγκαινιάστηκε στη Μαδρίτη, ο ιστορικός Ντιέγκο Μαρίνιο ζήτησε να δοθεί έμφαση στη φωνή του Διονύσου, μέσω της φαινομενολογίας της θρησκείας, της ψυχανάλυσης, της πολιτιστικής ανθρωπολογίας, της φιλοσοφίας της ιστορίας και όλων των δρόμων που απηχούν σήμερα πεποιθήσεις οι οποίες δημιουργήθηκαν πριν από 2.000 χρόνια.

Καταρχήν, παρατηρεί, ο Διόνυσος αντιπροσωπεύει την ετερότητα, το διαφορετικό, εκείνο που δεν υποκύπτει σε αυτό που σήμερα χαρακτηρίζεται πολιτικώς ορθό –και το οποίο στην κλασική Ελλάδα ταυτιζόταν με το απολλώνιο. Το όνομα του Φρίντριχ Νίτσε θα είναι για πάντα συνδεδεμένο με αυτή τη δυαδικότητα Απόλλωνα/Διονύσου, μια φιλοσοφική έννοια βαθιά ριζωμένη πλέον στη σύγχρονη σκέψη. Ο Νίτσε έφερε την ένθεη προσέγγιση στο πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής, τοποθετώντας πάνω της μια σειρά από σύγχρονες μάσκες και μετατρέποντάς την σε ένα εσωτερικό φαινόμενο της ανθρώπινης ψυχής. Δεκαετίες αργότερα, ο ούγγρος ιστορικός της θρησκείας Καρλ Κερένιι με μια ψυχαναλυτική ανάγνωση συνέδεσε αυτό το αρχέτυπο με το συλλογικό ασυνείδητο.

Για την ευρωπαϊκή διανόηση, ο Διόνυσος μετατράπηκε σε ένα σύμβολο του παραλόγου με την ευρύτερη έννοια: δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τα όρια της τρέλας. Ο ιρλανδός ακαδημαϊκός Ε.Ρ. Ντοντς μελέτησε ενδελεχώς αυτό το κρυφό πρόσωπο της κλασικής κουλτούρας, όπως το φαινόμενο των μαινάδων –που, όχι σπάνια, σήμερα αναπαράγεται σε κάποιες μαζικές διαδηλώσεις.

Ο αρχαϊκός Διόνυσος, τονίζει ο Μαρίνιο, έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με θεότητες που ακολούθησαν όπως ο Μίθρας, ο Οσιρις ή ακόμη και ο Χριστός. Ολες αυτές οι θρησκείες λαμβάνουν υπόψη τους κύκλους της φύσης και των άστρων. Ο Διόνυσος που αντιπροσωπεύει την πρωτόγονη λατρεία των φυτών και των ζώων συμβολίζει τη γονιμότητα –το σημερινό του πρόσωπο αντικατοπτρίζεται στο περιβαλλοντικό κίνημα, ακόμη και στο κύμα του αναρχοπρωτογονισμού. Ριζωμένος στη λατρεία της Γης, ο Διόνυσος κατέχει προνομιακή σύνδεση με τη γυναικεία φύση, η οποία είναι η ίδια η φύση. Ως απελευθερωτής της γυναικείας φύσης, αποτελεί τον πρόγονο των φεμινιστικών κινημάτων του 20ού αιώνα.

Ο Διόνυσος εκπροσωπεί και την εγγενή δύναμη της κοινωνικής δράσης. Στο λεξικό των ελληνικών αρχαιοτήτων Daremberg & Saglio χαρακτηρίζεται ως «συνήγορος των μικρών εναντίον των μεγάλων, των αδύναμων εναντίον των ισχυρών». Στις ιστορικές συνθήκες που ζούμε σήμερα, τονίζει ο Μαρίνιο, είναι σκόπιμο να μελετήσουμε και πάλι τον Διόνυσο ως μεσολαβητή μεταξύ του παλιού και του νέου, να ανοίξουμε μια πόρτα για την ανανέωση του συστήματος των αξιών μας. Η παρουσία του παραμένει έντονη σε όλους τους πολιτισμούς: κάποιοι την αναδεικνύουν, άλλοι την κρύβουν. Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε ποιος από αυτούς τους δύο τύπους της κοινωνίας είναι πιο υγιής.

Τελευταία Νέα