Αχμέτ Νταβούτογλου: F-16 αντί για λουλούδια

Ο «τούρκος Κίσινγκερ» είναι η μία εκδοχή για τον 55άρη ακαδημαϊκό από το Ικόνιο. Η άλλη, σύμφωνα με κάποια από τα τηλεγραφήματα που διέρρευσαν στο Wikileaks, είναι λιγότερο κολακευτική και τον απεικονίζει ως «εξαιρετικά επικίνδυνο». Η αλήθεια είναι ότι στην κοσμοπολίτικη Κωνσταντινούπολη το όνομά του ήταν σχεδόν άγνωστο σε μη ισλαμικούς κύκλους όταν πρωτοδιορίστηκε σύμβουλος του Ταγίπ Ερντογάν για την εξωτερική πολιτική το 2002.

Ο Νταβούτογλου όμως κατάφερε όχι μόνο να παραμείνει ο πιο αφοσιωμένος συνεργάτης του Ερντογάν, αλλά και να γίνει ο εκλεκτός του που κλήθηκε να αναλάβει τα ηνία του κυβερνώντος κόμματος των ισλαμιστών (AKP) και την πρωθυπουργία της χώρας τον περασμένο Αύγουστο.

Το «ευαγγέλιο». Το πραγματικό αριστούργημα του Νταβούτογλου –κάτι σαν ευαγγέλιο της αυτοπεποίθησης της «νέας Τουρκίας» του Ερντογάν –είναι το βιβλίο του «Στρατηγικό βάθος» που κυκλοφόρησε το 2001. Παρά τη φιλοδοξία του συγγραφέα να συμπληρώσει το 600σέλιδο πόνημα με ακόμη τρεις τόμους περί φιλοσοφικού, πολιτισμικού και ιστορικού βάθους, δεν τα κατάφερε.

Η θεωρία του, όμως, πέρα από τη γεωπολιτική της σημασία καθώς αποτελεί τη διατύπωση της τουρκικής αντίληψης περί συσχετισμών ισχύος στην περιφέρεια της Τουρκίας, είναι το απόλυτο εγχειρίδιο της τουρκικής διπλωματίας.

Με αυτή την έννοια, οι σημερινές προκλήσεις της Αγκυρας στην κυπριακή ΑΟΖ, παρότι δημιουργούν ερωτήματα για τους πραγματικούς στόχους της Τουρκίας, δεν προκαλούν έκπληξη.

Ο Νταβούτογλου έχει διακηρύξει ότι η Τουρκία πρέπει να είναι προετοιμασμένη ώστε να απαντήσει με την απαιτούμενη σκληρότητα σε κάθε γεγονός που απειλεί τους στρατηγικούς υπολογισμούς της. Κάπως έτσι, οι σημερινές ενέργειες στην Αγκυρα αποτελούν συνέχεια της τουρκικής στρατηγικής στην Ανατολική Μεσόγειο, που άρχισε να εκδηλώνεται με απανωτές διεκδικήσεις και αμφισβητήσεις όχι μόνο των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου επί της ΑΟΖ της (το 2008) αλλά και με αμφισβητήσεις της υφαλοκρηπίδας του Καστελλόριζου.

Πολύ πριν η Αθήνα μιλήσει δημοσίως για Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, ο Νταβούτογλου είχε μιλήσει για δικαιώματα της χώρας του στις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Μεσογείου.

Και ο τούρκος πρωθυπουργός συνήθως εννοεί αυτά που λέει. Στην προκειμένη, έχει αποδείξει στην πράξη ότι κάθε ενέργεια σε περιοχή που θεωρεί αμφισβητούμενη η Τουρκία θα προκαλεί την αντίδρασή της. Το έκανε το 2011, αμέσως μόλις η κυβέρνηση ψήφισε τον νόμο Μανιάτη περί «μέσης γραμμής» ως μέτρου για τις ελληνικές έρευνες για υδρογονάνθρακες.

Η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου αδειοδότησε οικόπεδα που επικάλυπταν και τμήματα της υφαλοκρηπίδας του Καστελλόριζου. Τα Ελληνοτουρκικά απειλήθηκαν με μεγάλη κρίση, η οποία τελικά κατέληξε στην ανταλλαγή ρηματικών διακοινώσεων στον ΟΗΕ. Οπως έλεγε πέρυσι τον Δεκέμβριο σε συνέντευξή του στην υπογράφουσα, «αν αυτά είχαν γίνει πριν από 15 χρόνια, θα είχαν εκληφθεί ως κήρυξη πολέμου. Τώρα απλώς ανταλλάξαμε ρηματικές διακοινώσεις».

Οσο για την Κύπρο, στο «Στρατηγικό βάθος» ο Νταβούτογλου περίπου έχει ισχυριστεί ότι αν δεν υπήρχε, οι Τούρκοι θα έπρεπε να την εφεύρουν: «Ακόμη και αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος στο νησί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί ένα κυπριακό ζήτημα. Καμία χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη σε ένα τέτοιο νησί, που βρίσκεται στην καρδιά του ζωτικού της χώρου.

Η Κύπρος έχει ιδιαίτερη σημασία ως στοιχείο-κλειδί μιας γενικής στρατηγικής θάλασσας, που σχετίζεται με τη θαλάσσια περιοχή που περικλείεται από τον άξονα Κασπία – Εύξεινος Πόντος – Στενά – Αιγαίο Πέλαγος – Ανατολική Μεσόγειος – Σουέζ – Περσικός Κόλπος».

Στήριγμα του Ερντογάν. Λαλίστατος, αεικίνητος –από τους επικριτές του χρεώνεται ότι ενίοτε κινείται απλώς για να βρίσκεται στο προσκήνιο –και δεινός ομιλητής τριών γλωσσών (αγγλικά, γερμανικά, αραβικά), ο τούρκος πρωθυπουργός κατάφερε να γίνει εμβληματική φυσιογνωμία της πολιτικής σκηνής στη χώρα του.

Το δαχτυλίδι που έλαβε από τον πρόεδρο της Τουρκίας λίγες ημέρες μετά την εκλογή του στο προεδρικό αξίωμα τον περασμένο Αύγουστο ερμηνεύθηκε και ως ένδειξη ότι ο Ερντογάν επιθυμεί έναν πρωθυπουργό-μαριονέτα.

Δεν είναι όμως βέβαιο ότι ο «σουλτάνος» θέλει έναν αναλώσιμο πρωθυπουργό. Εχει μπροστά του εθνικές εκλογές και μάλλον θα ήθελε κάποιον με τον οποίο θα συγκατοικήσει μέχρι τη λήξη της πενταετούς θητείας του, το 2019. Εξάλλου, ο Ερντογάν μάλλον του χρωστάει. Ο 55άρης θεωρητικός τον στήριξε σε όλες τις κρίσιμες φάσεις: στην κρίση με το Ισραήλ και το «Μαβί Μαρμαρά» το 2008, στην καταστολή των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί, στη σύγκρουση με το «παράλληλο κράτος».

Οι επικριτές του Νταβούτογλου του χρεώνουν ότι το δόγμα περί μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες έγινε πολιτική μηδενικών σχέσεων με τους γείτονες. Εκείνος όμως αισθάνεται περίπου ότι τον φυσάει ο άνεμος της Ιστορίας καθώς θεωρεί ότι η Τουρκία, στο σταυροδρόμι Βορρά και Νότου, Δύσης και Ανατολής, είναι η χώρα που δείχνει τον δρόμο προς το μέλλον. Αν πέφτει και έξω μερικές φορές –όπως έγινε στη Συρία και στην Αίγυπτο –ίσως να είναι απλά το κόστος της ιστορικής ευθύνης.

Οχι, βέβαια, ότι το αναγνωρίζει πάντα. Διπλωματικές πηγές επιμένουν ότι στη συνάντηση που είχε στη Νέα Υόρκη με τον Βαγγέλη Βενιζέλο τον Σεπτέμβριο του 2013 και προφανώς ενοχλημένος από την προσέγγιση της Ελλάδας με την κυβέρνηση του Αλ Σίσι στην Αίγυπτο, ο Νταβούτογλου περίπου είχε υπονοήσει ότι αν ο Ερντογάν κουνούσε το δαχτυλάκι του είχε τον αιγύπτιο στρατηγό του χεριού του.

Ενα χρόνο μετά, η προφητεία δεν επαληθεύτηκε και η μεγαλεπήβολη στρατηγική του παραμένει ένα μεγάλο στοίχημα. Για την ώρα, η γραμμή που υιοθετήθηκε στη Γάζα, στη Συρία και στην Αίγυπτο έχει μεγάλη απήχηση στην εκλογική βάση του AKP. Τι άλλο να ζητήσει ένας πρωθυπουργός στον δρόμο προς τις εκλογές;