Κάποια στοιχεία του ανταγωνιστικού χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης γίνονται γρανάζια ενός μηχανισμού που κάνει τη λογική της διαρκούς συσσώρευσης πλούτου να φαντάζει ως κάτι το φυσικό. Είναι όμως;

Ο Ντανιέλ Κοέν είναι καθηγητής των Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Ρaris Ι (Ρanthéon-Sorbonne) και στην École Νormale Supérieure. Είναι επίσης πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου του Ιδρύματος Ζαν Ζορές, συνεργάτης του ΟΟΣΑ, τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας «Le Μonde». Αλλα έργα του που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι το «Η ευημερία του κακού) και το «Η Οικονομία σήμερα» (με τον Philippe Askenazy), και τα δύο από τις Εκδόσεις Πόλις.

Στο παρουσιαζόμενο βιβλίο του με περισσότερο φιλοσοφική διάθεση και κριτική ματιά, αλλά κυρίως έμπλεος ανθρωπισμού και ευαισθησίας διασχίζει την οικονομική, και όχι μόνο, ιστορία στο βάθος των αιώνων για να αναδείξει τα αίτια που οι άνθρωποι της νεωτερικότητας αν και πολλές φορές κατορθώνουν να πλησιάσουν την ευτυχία, στο τέλος την απεμπολούν, για χάρη κριτηρίων που καθόλου δεν τους κάνουν ευτυχείς. Τους κάνουν όμως πιο πλούσιους ή μάλλον νομίζουν ότι θα τους κάνουν πιο πλούσιους. Αυτός είναι ο Homo economicus, ένας παραστρατημένος προφήτης της νεωτερικότητας. Δεν είναι τυχαίο που αυτό το βιβλίο για τη χαμένη ευτυχία μεταφράζει υπέροχα ο Μιχάλης Μητσός, τα κείμενα του οποίου διαπνέει ο άνεμος της ευαισθησίας για εκείνες τις ανθρώπινες πράξεις που κάνουν ευτυχισμένη την ανθρωπότητα.

Το ζητούμενο για τον Κοέν είναι να κατανοήσουμε τα γρανάζια του μηχανισμού, που κάνουν τον στόχο της οικοδόμησης της ευτυχίας να μοιάζει ανέφικτος. Σε αυτά τα γρανάζια συμπεριλαμβάνονται κάποια στοιχεία του ανταγωνιστικού χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης, τα οποία παρουσιάζουν τη λογική της διαρκούς συσσώρευσης πλούτου να φαντάζει ως κάτι το φυσικό. Ο σύγχρονος άνθρωπος στην προσπάθειά του να εκπληρώσει τους στόχους του συναντά ένα εμπόδιο: τον ανταγωνισμό με τους άλλους. Ετσι, κυνηγώντας τον πλούτο και με σημαία την ανταγωνιστικότητα και την αξιολόγηση του καθενός σε σχέση με το επίπεδο πλούτου που έχει αποκτήσει ο διπλανός του, φθάνουμε στο επίπεδο αντί της ευτυχίας, οι δύο μεγαλύτερες «επιτυχίες» του νεωτερικού ανθρώπου να είναι η αύξηση των διαζυγίων και των απολύσεων. Αυτά κάνουν δυστυχείς τους ανθρώπους, αλλά συνάδουν με το πνεύμα του ανταγωνισμού. Και φυσικά οι αξίες του ανταγωνισμού τίθενται πάνω από όλα και από όλους. Οι αρετές όμως του ανταγωνιστικού κόσμου δεν έχουν καμία αξία, αν είσαι εκείνος που τον υφίσταται.

Ο σύγχρονος άνθρωπος του ανταγωνισμού και του κυνηγιού της σύγκρισής του με τους άλλους αρνείται την ευτυχία και την κοινωνικότητά του. Εδώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η κριτική που ασκεί στο facebook ειδικά και στο Διαδίκτυο ευρύτερα, ως δραστηριότητες που τροποποιούν ριζικά τους κανόνες του κοινωνικού παιχνιδιού. Ο Κοέν υποστηρίζει ότι ο χρόνος που περνά κανείς στο Ιντερνετ συνδέεται συνήθως με τη μοναξιά και με μικρή ικανοποίηση. Επικαλούμενος μάλιστα μια σχετική μελέτη τονίζει ότι μία ώρα στο Διαδίκτυο συνδέεται με πενταπλάσια μοναξιά από ότι μία ώρα με φίλους.

Το πιο σημαντικό όμως στην κριτική του είναι η άποψή του ότι στον ψηφιακό κόσμο δεν δημιουργείται ένας μετανεωτερικός κόσμος. Αντιθέτως, δημιουργείται ένας προνεωτερικός κόσμος, αφού στο βαθύ Διαδίκτυο χάνεται η έννοια της ατομικότητας. Σε αυτό τον κόσμο «μπορείς να κινείσαι μεταμφιεσμένος, με ένα ή και περισσότερα ψευδώνυμα, γεγονός που τροποποιεί ριζικά τους κανόνες του κοινωνικού παιχνιδιού. Στο Διαδίκτυο κανείς δεν ξέρει ότι είναι σκύλος» (σελ. 172). Στον ψηφιακό κόσμο, αντί της χειραφέτησης του νεωτερικού ανθρώπου, δημιουργείται ένας νέος κοινωνικός περιορισμός.

Στον δε κόσμο του ανταγωνισμού η διοίκηση των επιχειρήσεων στηρίζεται σε μεγάλες δόσεις στρες. Γιατί οι μέθοδοι του μάνατζμεντ εξειδικεύονται στο να προσφεύγουν στην εργολαβία και τη μεταφορά της έδρας και δεν επιζητούν την τεχνική αποτελεσματικότητα, αλλά το κέρδος. Η εργασία που φέρει την ευτυχία, είναι μια αξία υπό εξαφάνιση. Δημιουργείται μια υπερτάξη που συσσωρεύει πλούτο σε μια κοινωνία που ακόμη και τα μεσαία στρώματα βλέπουν το έδαφος της ευημερίας τους να καταρρέει. Σε αυτό το πλαίσιο βλέπει και να παρακμάζει η κοινωνικότητα του πολίτη στην Αμερική.

Ο δρόμος της ορθολογικής κριτικής

Η μετατόπιση του κέντρου του κόσμου από τη Νέα Υόρκη στη Σαγκάη θέτει σοβαρά ερωτήματα, τα οποία και διαπραγματεύεται. Αν δηλαδή υπάρχει ανάπτυξη χωρίς δημοκρατία, αν δημοκρατία και καπιταλισμός πάνε πάντα μαζί, πού οφείλεται η μεγάλη κρίση της Δύσης, τα ανησυχητικά μηνύματα που έρχονται από τη χρήση των επιστημονικών επιτευγμάτων στον χώρο του Διαδικτύου και της βιοεπιστήμης. Ο κόσμος των μεταϋλικών αξιών που υποσχέθηκε η μεταμοντέρνα συνθήκη είναι ακόμη ένας μακρινός κόσμος.

Αντί όλων αυτών, ο Κοέν υποστηρίζει ότι για να βρούμε τη χαμένη μας ευτυχία πρέπει να στραφούμε ξανά στον χώρο των κοινωνικών υπηρεσιών στην υγεία, την παιδεία, την επιστημονική έρευνα και τη χρήση του Διαδικτύου για κοινωνικούς λόγους. Ολα αυτά όμως δεν χωρούν στο παραδοσιακό οικονομικό καλούπι, όπως αυτό εφαρμόζεται στην αρχιτεκτονική της Ευρώπης. Ο Κοέν χαράσσει και ακολουθεί τον δρόμο ορθολογικής κριτικής του γερμανικού μοντέλου για την ενιαία Ευρώπη μεγάλων ευρωπαίων στοχαστών όπως είναι οι Μπεκ, Μπάουμαν, Ασκεναζί, Μπόφινγκερ και πολλοί άλλοι. Να δούμε πότε θα γίνει και στη χώρα μας ισχυρή η ορθολογική και όχι η λαϊκίστική αμφισβήτηση του μοντέλου αρχιτεκτονικής της Ευρώπης.

Τελευταία Νέα