Οι «προφήτες» Εκείνοι που αναλύουν την κρίση

Ντόναλντ Μάρον

Γίνετε όλοι οικονομολόγοι

Σύμβουλος του Λευκού Οίκου και του Κογκρέσου, ο καθηγητής Ντόναλντ Μάρον προσφέρει ένα εκλαϊκευμένο λεξικό οικονομικής θεωρίας. Το βιβλίο που επιμελήθηκε με τον τίτλο «Οικονομικά των 30 δευτερολέπτων» μεταφράστηκε στα ελληνικά ως «50 οικονομικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα» (μτφρ. Νίκος Ρούσσος, Εκδ. Κλειδάριθμος) σε μια ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση, όπου προσφέρονται σε ολιγόλογες αναλύσεις έννοιες από τα οικονομικά της προσφοράς ως την υπόθεση της χρηματοοικονομικής αστάθειας και από το αόρατο χέρι της αγοράς ως την τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων. Κατανοητό και βατό, το βιβλίο δεν υποκρίνεται ότι είναι κάτι πέραν αυτού που είναι – μια διασκεδαστική και μορφωτική άσκηση για κάθε ενδιαφερόμενο, δηλαδή για όλους τώρα πια. Επιπλέον, συστήνει στους αναγνώστες τα μεγάλα ονόματα της οικονομικής θεωρίας, από τον Ανταμ Σμιθ ως τον Ντέιβιντ Ρικάρντο και από τον Τζον Μέιναρντ Κέινς ως τον Αλφρεντ Μάρσαλ.

Donald Marron, «50 οικονομικές θεωρίες

που επηρέασαν την ανθρωπότητα»,

μτφρ. Νίκος Ρούσσος, Κλειδάριθμος

Ντέιβιντ Χάρβεϊ

Γεωγραφία και κοινωνία

Ως καθηγητής Γεωγραφίας στο Johns Hopkins και στην Οξφόρδη, ο περίφημος Ντέιβιντ Χάρβεϊ βραβεύτηκε με το Μετάλλιο Ευεργέτη από τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία το 1995, ενώ το 2007 εξελέγη μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών. Είναι ο γεωγράφος που μνημονεύεται περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στον κόσμο. Το βιβλίο του «Η συνθήκη του μεταμοντερνισμού» περιλήφθηκε στα 50 κορυφαία μεταπολεμικά θεωρητικά βιβλία. Στα πρόσφατα έργα του περιλαμβάνονται «Ο νέος ιμπεριαλισμός», «Νεοφιλελευθερισμός – Ιστορία και παρόν», «Οδηγός ανάγνωσης για το «Κεφάλαιο» του Μαρξ» και «Παρίσι: πρωτεύουσα του μοντερνισμού». Στο βιβλίο «Το αίνιγμα του κεφαλαίου» (μτφρ. Πέτρος Χατζόπουλος, Εκδ. Καστανιώτη), που μόλις κυκλοφόρησε, επισημαίνει ότι επί τρεις αιώνες το καπιταλιστικό σύστημα διαμορφώνει τον δυτικό κόσμο, υφιστάμενο σε τακτά διαστήματα εκρήξεις κατά τις οποίες έθνη και λαοί κινδυνεύουν να χάσουν τα πάντα. Παρ’ όλα αυτά ο καπιταλισμός εξακολουθεί να κυριαρχεί. Διερωτάται πώς και γιατί συμβαίνει αυτό. Καταδεικνύει ότι περιοδικά επεισόδια κατάρρευσης δεν είναι απλώς αναπόδραστα αλλά και ουσιώδη για την επιβίωσή του. Η ουσία του καπιταλισμού είναι η διαφύλαξη των προσωπικών συμφερόντων και το να μιλάμε για επιβολή ελεγκτικών μηχανισμών και ηθικής είναι παράλογο, λέει ο Χάρβεϊ. Με διαύγεια το βιβλίο εξετάζει τους δρόμους για μια βιώσιμη κοινωνική τάξη πραγμάτων _ δίκαιη, υπεύθυνη και ανθρώπινη.

David Harvey, «Το αίνιγμα του κεφαλαίου»,

μτφρ. Πέτρος Χατζόπουλος, ΚαστανιώτηΣ

Τιμ Τζάκσον

Χωρίς ανάπτυξη

Εγκλωβισμένοι στη σκοτεινή καθημερινότητα αδυνατούμε να συλλάβουμε το μέλλον. Το χειρότερο, έχουμε λησμονήσει ακόμη και τα βασικά ζητήματα που κάποτε απασχολούσαν τον δημόσιο διάλογο. Λόγου χάριν, το αίτημα της διαρκούς ανάπτυξης επισκίασε την κοινωνική ευημερία. Οι επενδύσεις την κοινωνική δικαιοσύνη. Η πάση θυσία κατανάλωση την ευτυχία. Ο Βρετανός Τιμ Τζάκσον, μέλος της εκεί Επιτροπής Αειφόρου Ανάπτυξης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ, ισχυρίζεται στο βιβλίο του «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη» (μτφρ. Κατερίνα Χαλμούκου, Εκδ. Κέδρος) ότι υπάρχει εναλλακτικό μοντέλο εξόδου από την κρίση, αρκεί να αποδεσμεύσουμε το συλλογικό φαντασιακό από τα δεσμά της διαρκούς ανάπτυξης με οδηγό την αγορά. Σε έναν πεπερασμένο πλανήτη το αίτημα της συλλογικής ευημερίας ταυτίζεται με κοινωνική δικαιοσύνη, μετριοπάθεια, ανακατανομή, ισότιμη πρόσβαση στους φυσικούς πόρους και περιβαλλοντική προστασία. Δεν είναι λίγα, αλλά είναι εφικτά. Και πάντως άλλη διέξοδος δεν υπάρχει.

Tim Jackson, «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη»,

μτφρ. Κατερίνα Χαλμούκου, Κέδρος

Marc Roche

Ιδού ο εχθρός!

Με το βιβλίο του «Η Τράπεζα – Πώς η Goldman Sachs κυβερνά τον κόσμο» o έμπειρος δημοσιογράφος της εφημερίδας «Le Monde» Μαρκ Ρος κατάφερε να συναγωνισθεί σε πωλήσεις τα γνωστότερα μπεστ σέλερ. Η θαρραλέα ανάλυσή του των ενδότερων του χρηματοπιστωτικού συστήματος, κατονομάζοντας πρόσωπα και πράγματα, κατασκεύασε ένα οικονομικό θρίλερ που αγγίζει τα όρια της συνωμοσιολογίας. Με την επιτυχία να τον καταπιέζει, κατάφερε μέσα στον ίδιο χρόνο να φωτίσει για δεύτερη φορά το παρασκήνιο της παγκοσμιοποίησης με το «Καπιταλισμός εκτός νόμου» (μτφρ. Αριστέα Κομνηνέλλη, Εκδ. Μεταίχμιο). Εδώ πλέον το ένοχο τραπεζικό σύστημα ανάγεται στον παμπάλαιο εχθρό που κάποτε ονομαζόταν καπιταλισμός, ο οποίος έχει βρει μορφές δράσης που καταργούν το όποιο ρυθμιστικό πλαίσιο ίσχυε έως σήμερα. Υπέρμετρη ζωντάνια και μπρίο στη γραφή, που δεν πρέπει να παρασύρει τον αναγνώστη σε εύκολες γενικεύσεις και _ τσ! τσ! τσ! _ ούτε να τον οδηγήσει νομοτελειακά στο κίνημα των «Αγανακτισμένων». Προτείνουμε στο επόμενο βιβλίο του ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΚΤ να νυμφευθεί την εν εφεδρεία υπάλληλο της ΔΕΗ στα Νησιά Καϊμάν χαρίζοντάς της για γαμήλιο δώρο κουρεμένα ελληνικά ομόλογα.

Marc Roche, «Καπιταλισμός εκτός νόμου»,

μτφρ. Αριστέα Κομνηνέλλη, Μεταίχμιο

Νίκολας Σάξον

Ζουμ στους φορολογικούς παράδεισους

Η έρευνα περί τα οικονομικά είναι της μόδας. Πάντως ο Νίκολας Σάξον, Βρετανός δημοσιογράφος και συνεργάτης κατά καιρούς οικονομικών εντύπων κύρους όπως οι Financial Times και ο Economist, είναι πλέον ένας συγγραφέας που δουλεύει αποκλειστικά για το «Tax Justice Network», ένα οργανισμό που ασχολείται με θέματα φορολογικής πολιτικής και φορολογικών παραδείσων. Το βιβλίο του Offshore – Τα νησιά των θησαυρών (εκδ. Παπαδόπουλος) είναι χαρακτηριστικό: αποκαλύπτει εκεί όλο το εύρος των σχετικών παγκόσμιων δικτύων: από το ίδιο το Σίτι του Λονδίνου από όπου φεύγουν απίστευτα κεφάλαια για Τζέρσεϊ, Γκέρνσεϊ, Νήσο του Μαν, Σαρκ Λακ, Κεϊμάν, Χονγκ Κονγκ μέχρι και τις νησίδες χρηματικών αποκρύψεων εντός της ευρωζώνης. Κινείται άνετα σε όλο το γεωγραφικό χάρτη, καθώς και ο ίδιος έχει ζήσει σε πολλές χώρες. Γεννήθηκε στο Μαλάουι, και στα 45 του έχει ήδη περάσει μεγάλα διαστήματα σε Ινδία, Βραζιλία, Ισπανία, Αγκόλα, Νότια Αφρική, Γερμανία, Ολλανδία. Ένας «διεθνής» δημοσιογράφος για την εποχή της «ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων».

Nicholas Shaxson, «Offshore – Τα νησιά

των θησαυρών», Παπαδόπουλος

Ραφαέλε Σιμόνε

Σε αναζήτηση νοήματος

Θεωρούμενος ένας από τους σημαντικότερους ευρωπαίους γλωσσολόγους, ο Ραφαέλε Σιμόνε ανέλυσε τα αίτια της δραματικής υποχώρησης της αριστερόστροφης ατζέντας στο βιβλίο του «Το μειλίχιο τέρας – Γιατί η Δύση δεν πηγαίνει προς τα αριστερά» (μτφρ. Μιχάλης Μητσός, Εκδ. Πόλις). Εμπνεόμενος από το έργο του Αλέξις ντε Τοκβίλ, ο Σιμόνε παρομοιάζει τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης με ένα πολυπλόκαμο χαμογελαστό μειλίχιο τέρας που υπόσχεται διαρκή ανάπτυξη, αύξηση της κατανάλωσης και ευημερία για όλους, συγχέοντας σκόπιμα πραγματικότητα και φαντασία. Ο συγγραφέας επικεντρώνεται ιδιαίτερα στο φαινόμενο της μπερλουσκονικής διακυβέρνησης της Ιταλίας, διαπιστώνει την προϊούσα αμηχανία της Αριστεράς και την εγκατάλειψη των παραδοσιακών αναλυτικών εργαλείων, από την πάλη των τάξεων ως τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, καθώς και την ανάδειξη δευτερευόντων ζητημάτων, όπως είναι κατ’ αυτόν το Μεταναστευτικό και το Οικολογικό. Η μαζική κουλτούρα συνδέεται αναπόσπαστα με την άνοδο της νέας Δεξιάς και τον θρίαμβο των αγορών που βρίσκονται στις ρίζες της παρούσας κρίσης.

Rafaelle Simone, «Το μειλίχιο τέρας –

Γιατί η Δύση δεν πηγαίνει προς τα αριστερά»,

μτφρ. Μιχάλης Μητσός, Πόλις

Κώστας Δουζίνας

Αλλαξαν οι συσχετισμοί του παιχνιδιού

Καθηγητής της Νομικής και Κοσμήτορας της Σχολής των Ανθρωπιστικών Σπουδών και Τεχνών του Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ο Κώστας Δουζίνας είναι γνωστός για τις εργασίες του σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αισθητική, την μεταμοντέρνα νομική θεωρία και την πολιτική φιλοσοφία. Το «Πολιτική, ηθική, και φιλοσοφία στην κρίση», το ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του 2011 και είχε θέμα την ελληνική κρίση με μια πρωτότυπη προσέγγιση. Κατά τη γνώμη του η Ευρώπη χρησιμοποίησε την Ελλάδα ως πειραματόζωο για να δοκιμάσει τις συνθήκες αναδιοργάνωσης του ύστερου καπιταλισμού. «Το χρέος», γράφει ο Δουζίνας, «είναι άχρηστο και υπερχρήσιμο, πύθειος χρησμός και σατανική κατάρα. Και βλέπει μια καταστροφή που θα μπορούσε να αντιστραφεί και να γίνει δημιουργική. «Μια πολιτική ηθική και μια πολιτισμική αναγέννηση έχει εμφανιστεί στην Ελλάδα. Η «Στάση Σύνταγμα», το πλήθος στις πλατείες έχει ήδη αλλάξει τους συσχετισμούς του πολιτικού παιχνιδιού και έχει βάλει στην επικαιρότητα την πιθανότητα της αναγέννησης της δημοκρατίας», συμπεραίνει. Το βιβλίο του μιλά και για την ευθύνη των διανοουμένων και το δικαίωμα στην αντίσταση.

Κώστας Δουζίνας: Αντίσταση και φιλοσοφία στην κρίση. Πολιτική, ηθική και Στάση Σύνταγμα», Αλεξάνδρεια

Στιγκ Λάρσον

Ο κοινωνικός αναμορφωτής

Επιφανής εκπρόσωπος του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος, με μεγάλες επιτυχίες στο ενεργητικό του που θίγουν τα μείζονα κοινωνικά ζητήματα της εποχής, ο Στιγκ Λάρσον υπήρξε ταυτόχρονα μαχητικός ακτιβιστής και παρεμβατικός αρθρογράφος. Μέρος της αρθρογραφίας του συγκεντρώθηκε σε τόμο και εκδόθηκε εφέτος το καλοκαίρι, μετά τη μαζική σφαγή στη Νορβηγία («Ρωγμές του σύγχρονου κόσμου, μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, Εκδ. Ψυχογιός). Ετσι, αναδρομικά ο Λάρσον μετατράπηκε σε προφήτη που είχε αναλύσει σε ανύποπτο χρόνο την άνοδο της Ακροδεξιάς παγκοσμίως, το ρατσιστικό σύνδρομο που αναβιώνει στον Βορρά της Ευρώπης, την κοινωνική περιθωριοποίηση και το πολιτισμικό χάσμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψή του ότι ένα νέο είδος κοινωνικής ανθρωπολογίας οφείλει να αναλύσει πλέον τη βία στο περιθώριο των ανεπτυγμένων κοινωνιών της Δύσης όπου η περιθωριοποίηση, για λόγους που δεν είναι αμιγώς οικονομικοί, αναπαράγει το απεχθές πρόσωπο του εθνοκεντρικού φασισμού.

Stieg Larson, «Ρωγμές του σύγχρονου κόσμου»,

μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, Ψυχογιός

Ναόμι Κλάιν

Η ακτιβίστρια με τα μπεστ σέλερ

Διεθνή μπεστ – σέλερ έγιναν τα βιβλία της καναδέζας δημοσιογράφου «No logo» το 2000 και το «Δόγμα του Σοκ» του 2007. Ενδιάμεσα και καθώς οι συγκεντρώσεις εναντίον της παγκοσμιοποίησης εξαπλώνονταν σε πολλά μέρη του κόσμου η 41χρονη έγραψε το «Φράχτες και Παράθυρα» που κυκλοφόρησε φέτος και στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Λιβάνης, όπου περιγράφει τα ταξίδια της σε 22 χώρες και το πως διάφοροι λαοί ζουν και αντιδρούν σε ένα όλο και πιο ασφυκτικό οικονομικό κλίμα. Από το Κεμπέκ έως την Πράγα, από τις έρημους της Αυστραλίας έως τις λαϊκές συνελεύσεις σε γειτονιές του Μπουένος Αϊρες, με τα συνδικάτα στο Μεξικό και τους αγρότες στην Ασία η Κλάιν κατέγραψε την εξέλιξη του κινήματος διαμαρτυρίας απέναντι στις πρακτικές της εταιρικής απληστίας και την επιβολή της λιτότητας πριν ακόμα η διεθνής οικονομία βυθισθεί στην ύφεση που ζούμε σήμερα. Καταλάβαινε όμως ότι οι λαϊκές διαμαρτυρίες αποκτούν μια νέα δυναμική, πριν ακόμα ξεσπάσει η αραβική άνοιξη και το κίνημα των «αγανακτισμένων». Αποκαλύπτει και τις διαφωνίες μέσω στους κόλπους διαφόρων κινημάτων και πέραν των διαμαρτυριών θέτει το ερώτημα που σήμερα φαντάζει πιο επίκαιρο από ποτέ: Πού πάμε μετά; Η Κλάιν θεωρεί πως το μέλλον ανήκει στη συμμετοχική δημοκρατία και εκθειάζει την εξέγερση που βασίζεται περισσότερο στα λόγια παρά στις σφαίρες.

Naomi Klein «Φράχτες και Παράθυρα»,

μτφ. ΑΓΓΕΛΟΣ ΦΙΛΙΠΠΑΤΟΣ, Λιβάνη

Κρίστοφερ Χίτσενς

Φωνή του έγιναν τώρα τα γραπτά του

Ενας από τους πιο διάσημους δημοσιογράφους της εποχής μας, ο Κρίστοφερ Χίτσενς παραμένει ακόμα και τώρα, χτυπημένος από καρκίνο του οισοφάγου που τον έκανε να χάσει τη φωνή του, ιερόσυλος, προκλητικός και αυθάδης – απέναντι στην εξουσία, στην κοινή γνώμη, στην κυρίαρχη άποψη. Η αυτοβιογραφία του «Hitch-22» κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» και αποτελεί ένα βιβλίο όπου κατέγραψε τόπους και στιγμές όταν η ζωή του είχε συναντηθεί «με κάτι που άξιζε να υπερασπιστώ». Σε αυτό, ο 62χρονος Βρετανός που ζει τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, με ιδιαίτερο στυλ γραφής περιγράφει τις συναντήσεις του με διάσημους από τον Νέλσον Μαντέλα έως την Μάργκαρετ Θάτσερ και τα ταξίδια του ανά τον κόσμο για λογαριασμό πολλών και γνωστών εντύπων. Διατηρώντας την ικανότητα να διαφωνεί και να θυμώνει ο Χίτσενς λειτούργησε επί πολλά χρόνια ως provocateur του δημοσιογραφικού και πολιτικού κόσμου και ακόμα και όταν κάποιος διαφωνεί μαζί του δεν μπορούσε παρά να παραδεχθεί ότι είναι άξιος αντίπαλος. «Δεν απέφυγα ποτέ έναν δημόσιο καβγά», επαναλαμβάνει παραδεχόμενος ότι έχει ζήσει μια ζωή γεμάτη αντιφάσεις, αναγκασμένος να τηρεί «δύο διαφορετικά κατάστιχα. Η τωρινή κατάστασή μου το επιτείνει αυτό αντί να το ελαττώνει. Είμαι αναγκασμένος ταυτόχρονα να προετοιμάζομαι να πεθάνω και να συνεχίσω να ζω». Και κυρίως δίνει ένα μάθημα ζωής περιγράφοντας με απίστευτης δύναμης κομμάτια στο Vanity Fair πως είναι «να ζεις με τον καρκίνο και όχι να πεθαίνεις από αυτόν». Πρόσφατα στις ΗΠΑ κυκλοφόρησε και το νέο βιβλίο του «Arguably», το οποίο οι «New York Times» χαρακτήρισαν ως ένα από τα 10 καλύτερα του 2011.

Christopher Hitchens: «Hitch 22»,

μτφ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ, Μεταίχμιο

Αλέν Τουρέν

Πίσω στην κοινωνία

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει πλήρως αποχωρισθεί από την παραγωγική διαδικασία, διαπιστώνει μελαγχολικά ο περίφημος γάλλος κοινωνιολόγος Αλέν Τουρέν που πλησιάζει πλέον τα 90 στο βιβλίο του «Μετά την κρίση» (μτφρ. Μαρία Μαλαφέκα, Εκδ. Μεταίχμιο). Ταυτόχρονα, το «κοινωνικό» έχει δραματικά υποχωρήσει υπό την πίεση των αγορών. Η παρούσα κρίση έχει επιτείνει την απόσχιση της οικονομίας από την κοινωνία. Η καταστροφή δεν είναι μακριά, κατά τον Τουρέν, και μόνο μια εκ νέου ανάδυση του «κοινωνικού» μπορεί να την αποτρέψει. Με άλλα λόγια, μόνο η έλευση στο προσκήνιο των μη οικονομικών στόχων του οικονομικού συστήματος (των «θετικών εξωτερικοτήτων» του, όπως έχουν πει άλλοι διανοητές) μπορεί να οδηγήσει στην υπέρβαση της κρίσης. Ο Τουρέν ισχυρίζεται εν κατακλείδι ότι τα χρόνια που έρχονται θα παραπαίουμε ανάμεσα στο τέλος του πολιτισμού και στη ριζική αναμόρφωση του κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος.

Alain Touraine, «Μετά την κρίση»,

μτφρ. Μαρία Μαλαφέκα, Μεταίχμιο