Η πρώτη επέτειος από την κατάρρευση της Lehman Βrothers που σημάδεψε την κρίση πέρασε.

Όσοι ασχολούνται λιγότερο με τα οικονομικά βλέπουν ότι τα χρηματιστήρια, οι τιμές των ακινήτων και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες βρίσκονται περίπου στα ίδια επίπεδα με αυτά που βρίσκονταν πριν από έναν χρόνο. Σήμερα ξέρουμε ότι δεν ήλθε η καταστροφή του χρηματοοικονομικού συστήματος όπως πολλοί φοβούνταν τότε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η κρίση δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρή.

Μετά τη χρεοκοπία της Lehman, εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν χωρίς αιτία τις δουλειές τους, εκατοντάδες χιλιάδες σπίτια χωρίς αιτία κατασχέθηκαν και τρισεκατομμύ- ρια δολάρια, στερλίνες και ευρώ χωρίς αιτία προστέθηκαν στα χρέη των κυβερνήσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Γράφω «χωρίς αιτία» επειδή οι περισσότερες από τις απώλειες αυτές δεν θα είχαν συμβεί εάν είχε υποστηριχθεί η Lehman ή εάν είχε διαλυθεί με ελεγχόμενο τρόπο.

Η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης να αφήσει τη Lehman να καταρρεύσει θα περάσει στην ιστορία ως ένα από τα μεγαλύτερα λάθη κυβερνητικής πολιτικής. Το σφάλμα αυτό αποδείχθηκε πιο επιζήμιο για την κυβέρνηση Μπους από ότι τα προβλήματα στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και τη Νέα Ορλεάνη (μετά τις καταστροφικές πλημμύρες).

Η ανάγκη συμβίωσης

Το πιο ξεκάθαρο μάθημα, επομένως, από την περιπέτεια που άρχισε με την κατάρρευση της Lehman Βrothers είναι ότι η σωστή ηγεσία αποτελεί καίριο παράγοντα όχι μόνο κατά τη διάρκεια πολέμων, αλλά και κατά τη διάρκεια οικονομικών κρίσεων. Μπορεί η προσέγγιση αυτή να φαίνεται απλοϊκή σε σύγκριση με άλλες που κάνουν λόγο για ηθικούς κινδύνους, παγκόσμιες ανισότητες και στόχους νομισματικής πολιτικής, αλλά πιστεύω ότι η κύρια επίπτωση από τη μεγάλη αυτή κρίση είναι η αναγνώριση της αναγκαιότητας συμβίωσης μεταξύ αγορών και πολιτικών ιδεολογιών. Η αναγνώριση αυτή θα βοηθήσει στη δημιουργία μιας νέα φάσης παγκόσμιου καπιταλισμού που θα αντικαταστήσει τον δογματισμό των αγορών που εισήγαγε η Μάργκαρετ Θάτσερ πριν από 30 χρόνια. Τι θα συνεπάγεται όμως αυτός ο νέος τρόπος σκέψης; Πρώτον, ότι η οικονομία της αγοράς απαιτεί την πιο ενεργή συμμετοχή της κυβέρνησης. Αυτό είναι τώρα προφανές στον χρηματοοικονομικό κλάδο, του οποίου η επιβίωση τελικά εξαρτάται από κρατικές εγγυήσεις. Βέβαια, η παροχή κρατικών εγγυήσεων χωρίς όριο στις τράπεζες σημαίνει ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα ελέγχονται πιο αυστηρά με την εισαγωγή πιο αυστηρών κανόνων από ό,τι στο παρελθόν.

Διαχείριση της ζήτησης

Ένας δεύτερος, αμφιλεγόμενος για πολλούς, ρόλος των κυβερνήσεων έχει καταστεί τώρα ακόμη περισσότερο απαραίτητος λόγω της κρίσης. Χρειάζεται διαχείριση της ζήτησης μέσω της σωστής εφαρμογής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Η εμπειρία της Lehman ότι δεν είναι ρεαλιστική η θεωρία πως οι αγορές συμπεριφέρονται ορθολογικά, προκάλεσε ταυτόχρονα σεισμό στις σχολές που δίδασκαν οικονομικά σε πανεπιστημιακό επίπεδο εδώ και 20 χρόνια. Υπάρχει και ένα τρίτο στοιχείο τής μετά Lehman εποχής, το οποίο έχει τεράστιες πολιτικές επιπτώσεις. Μετά την κατάρριψη του δόγματος ότι οι αγορές συμπεριφέρονται πάντα ορθολογικά, η οικονομική κρίση άρχισε ξανά την αντιπαράθεση για θέματα που αφορούν τις αμοιβές ανώτατων στελεχών (και ιδιαίτερα τραπεζιτών) και τη διανομή εισοδημάτων. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει ακόμη να αναλάβουν την ευθύνη λήψης μικροοικονομικών αποφάσεων όπως η εποπτεία της χορήγησης στεγαστικών δανείων και της αγοράς αργού πετρελαίου. Αυτό απέφευγαν μέχρι τώρα να το κάνουν υποστηρίζοντας ότι οι τιμές αντικατόπτριζαν την προσφορά και τη ζήτηση.

Υπάρχει όμως και ένα τέταρτο μάθημα από την κρίση, που προκύπτει από τη σχέση συμβίωσης μεταξύ αγορών με ατέλειες και κυβερνήσεων που κάνουν λάθη: όλοι τώρα καταλαβαίνουν ότι τα οικονομικά γεγονότα είναι εγγενώς απρόβλεπτα. Και αυτό σημαίνει ότι τόσο οι αγορές όσο και οι πολιτικοί είναι επιρρεπείς σε λάθη. Το να αναγνωρίσουμε την αδυναμία αυτή όχι μόνο δεν θα πρέπει να προκαλεί παράλυση, αλλά να μας ισχυροποιεί ακόμη περισσότερο.

© Τhe Τimes, 2009

Το πιο ξεκάθαρο μάθημα είναι ότι η σωστή ηγεσία αποτελεί καίριο παράγοντα όχι μόνο κατά τη διάρκεια πολέμων, αλλά και κατά τη διάρκεια οικονομικών κρίσεων

Το ένστικτο της αγέλης


Η αρετή των ανταγωνιστικών αγορών είναι ότι διορθώνουν μικρά λάθη γρήγορα. Κάτι αντίστοιχο γίνεται και στις δημοκρατίες. Όταν όμως το ένστικτο της αγέλης κυριαρχεί στους επενδυτές, τότε τα λάθη στις αγορές μεγεθύνονται. Το ίδιο συμβαίνει και στις δημοκρατίες, όταν η μια ιδεολογία επικρατεί του διαλόγου. Η ιδεολογική ευελιξία και η αναγνώριση των λαθών που έχουν γίνει πρέπει να αποτελεί κύρια αρετή των πολιτικών και των κεντρικών τραπεζιτών, όπως και των επιχειρηματιών και όσων ασχολούνται με τα οικονομικά.

Εάν ο κόσμος μπορέσει να αξιοποιήσει τα μαθήματα αυτά δημιουργώντας νέες σχέσεις μεταξύ κυβέρνησης, επιχειρήσεων και οικονομικών, θα οδηγηθούμε σε επανασχεδιασμό της νομισματικής πολιτικής, της εποπτείας και της οικονομικής θεωρίας.

Τελευταία Νέα