Ο μύθος του μεθοδικού Γερμανού

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥ ΑΦΡΟΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ
ΜΠΑΡΑΚ ΟΜΠΑΜΑ ΩΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΩΝ ΗΠΑ
ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΓΙΑ ΠΟΛΛΟΥΣ ΕΝΑ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΒΗΜΑ
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ
ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΠΕΡΙΠΟΥ ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ Ο- ΕΠΙΣΗΣ ΑΦΡΟΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ- ΑΘΛΗΤΗΣ ΤΖΕΣΙ ΟΟΥΕΝΣ ΕΚΑΝΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΕΡΔΙΖΟΝΤΑΣ ΑΠΑΝΩΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΕΤΑΛΛΙΑ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΤΟ 1936 ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΛΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΜΗΝΙΝ ΤΟΥ ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΥ ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ ΑΔΟΛΦΟΥ ΧΙΤΛΕΡ.
Στο τελευταίο του βιβλίο με τον τίτλο Η Αυτοκρατορία του Χίτλερ ο γνωστός Βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ θέτει το ζήτημα του φυλετικού ρατσισμού ως συστατικού στοιχείου που σφράγισε την πτώση της σύντομης αλλά καταστρεπτικής ναζιστικής κυριαρχίας στην Ευρώπη. Σε αυτό το μακρόπνοο έργο ο Μαζάουερ συνθέτει το πανόραμα της ναζιστικής κυριαρχίας, εστιάζοντας σε ιδεολογικές και οικονομικο-διοικητικές παραμέτρους και συχνά αφήνοντας το στρατιωτικό σκέλος να περάσει σε δεύτερη μοίρα.

Η ναζιστική προχειρότητα

Το κεντρικό ζήτημα που αναδεικνύεται στο βιβλίο συμπυκνώνεται στο ότι οι ναζί, σύμφωνα με τα λεγόμενα του διερμηνέα του Χίτλερ, «όλο μιλούσαν για ένα χιλιετές Ράιχ, αλλά δεν μπορούσαν να υπολογίσουν τι θα γινόταν τα επόμενα πέντε λεπτά!» Ένα διαρκές έλλειμμα ικανότητας διοίκησης των υποταγμένων χωρών και πληθυσμών αυτής της θνησιγενούς αυτοκρατορίας είναι, κατά τον Μαζάουερ, το κύριο χαρακτηριστικό της χιτλερικής κατοχής. Στην προσπάθεια «αποικιοποίησης» όχι μιας άλλης ηπείρου αλλά της ίδιας της παλαιάς Ευρώπης, οι Γερμανοί δεν επέδειξαν εφάμιλλες ικανότητες προγραμματισμού και ξεκάθαρου σχεδιασμού με τις παραδοσιακές αποικιακές δυνάμεις, όπως η Γαλλία και κυρίως η Μεγάλη Βρετανία, την οποία θαύμαζαν. «Αν κανείς ρωτούσε “πώς φαντάζεστε τη Νέα Ευρώπη” θα έπρεπε να απαντήσουμε πως δεν ξέρουμε», έλεγε με ειλικρίνεια ο Γιόζεφ Γκέμπελς την άνοιξη του 1940.

Ένα από τα σημαντικότερα ελλείμματα της νέας διακυβέρνησης ήταν πως οι αποφάσεις του επιτελείου δεν καθορίζονταν μόνο από ζητήματα στρατηγικής αλλά και από τις επιταγές της ναζιστικής φυλετικής φιλοσοφίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πώς ενώ η γερμανική πολεμική βιομηχανία είχε ανάγκη από εργατικό δυναμικό για να αντέξει τις απαιτήσεις της πολυετούς εκστρατείας της, ο Χίτλερ αντιστεκόταν για καιρό στην ιδέα της αποστολής αιχμαλώτων ως εργατών στο Ράιχ για να μη διακινδυνεύσει η φυλετική και ιδεολογική καθαρότητα της χώρας από «κατώτερες ράτσες» υπανθρώπων (Untermenschen), όπως χαρακτηριστικά αποκαλούσε τους Σλάβους. Παρομοίως, ο Φύρερ απέρριπτε μετά βδελυγμίας τις συστάσεις ανώτατων αξιωματούχων του σχετικά με την ιδέα «γερμανοποίησης», αντί για την εξολόθρευση, ντόπιων πληθυσμών με ισχυρά αντισοβιετικά αντανακλαστικά. Ο Μαζάουερ επιμένει πως οι Γερμανοί δεν ήταν προετοιμασμένοι για τίποτα, ούτε καν για την «τελική λύση». Σύμφωνα με τον Χάινριχ Χίμλερ, οι ναζί σκόνταψαν πάνω στα μεγάλα κέντρα του ευρωπαϊκού Εβραϊσμού χωρίς να έχουν σκεφθεί τις συνέπειες σε πρακτικό επίπεδο, ενώ η Γερμανία είχε ανοίξει πάρα πολλά μέτωπα και δεδομένης της καθοδικής της πορείας από το ΄43 και μετά. Έτσι, ο Χίτλερ αναδεικνύεται στο βιβλίο όχι απλώς ως στρατιωτικά αποτυχημένος αλλά κυρίως χωρίς διορατικότητα σε πολιτικό επίπεδο, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται οι ρήξεις και οι διαφωνίες στο επιτελείο του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μπενίτο Μουσολίνι έλεγε πως οι Γερμανοί ήταν «κακοί ψυχολόγοι και ακόμα χειρότεροι πολιτικοί».

Τρομοκρατία

Εκεί που οι Γερμανοί κατάφεραν να διατηρήσουν τον έλεγχο, αν και με τεράστιο κόστος, είναι σε σχέση με την ανάσχεση της τοπικής αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες. Σύμφωνα με τον Μαζάουερ, η τρομοκράτηση των άμαχων πληθυσμών και η τερατώδης λογική των αντιποίνων λειτούργησε τελικά υπέρ τους και υπονομευτικά για τους αντιφρονούντες, ενώ συμφωνεί με το συμπέρασμα πως συχνά η αντίσταση αποδείχθηκε αναποτελεσματική. Αυτό το είχε επισημάνει ήδη από τη δεκαετία του ΄70 ο Βρετανός ιστορικός Άλαν Μίλγουορντ, ο οποίος έγραφε πως τα σαμποτάζ κατά των Γερμανών ουδέποτε τους ταλαιπώρησαν ιδιαίτερα οικονομικο-στρατιωτικά. Δεν μπορούμε, όμως, και εδώ είναι σημαντική η ένσταση που εγείρει ο Μαζάουερ, να υποβιβάσουμε την αντίσταση σε μια υπόθεση στρατιωτικής λογιστικής ούτε να παραβλέψουμε το προσωπικό κόστος αλλά και τη μεγάλη συμβολική σημασία της συμμετοχής σε αυτήν. Παράλληλα τονίζεται πως αν οι άμεσες συνέπειες της- συχνά διαιρεμένης- αντίστασης είναι σχετικά «μετρήσιμες», οι έμμεσες και μελλοντικές είναι πιο δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν: «Με άλλα λόγια, πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από το κατά πόσον η αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς επηρέασε την έκβαση του πολέμου και να αναρωτηθούμε τη σημασία της για τη μεταπολεμική Ευρώπη».

Όπως και στο προ δεκαετίας πόνημά του με τον τίτλο Σκοτεινή Ήπειρος, έτσι και τώρα ο Μαζάουερ υποστηρίζει πως είναι οι συνέχειες και όχι οι ασυνέχειες, οι τομές ή οι ρήξεις που χαρακτηρίζουν την ευρωπαϊκή Ιστορία. Όπως ακριβώς ο Ναζισμός και ο Φασισμός δεν αποτελούσαν κάποιου είδους ψυχοπαθολογική παραφωνία, αλλά συνδέονταν άρρηκτα με την ιστορία των ιδεών της Ευρώπης στα τέλη του 19ου αιώνα, έτσι και εδώ ο Μαζάουερ δεν ανατρέχει απλώς στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον μεσοπόλεμο αλλά στον προηγούμενο αιώνα, για να εξηγήσει τα φαινόμενα που αναπτύχθηκαν αργότερα. Είναι ενδεικτικό πως η εξιστόρησή του αρχίζει από το έτος 1848, που είναι- σύμφωνα με τον Βρετανό- ιστορικό κλειδί για την κατανόηση των μετέπειτα εξελίξεων, όντας όχι μόνο η χρονιά των λαϊκών επαναστάσεων αλλά και η «ληξιαρχική» ημερομηνία γέννησης του επιθετικού γερμανικού εθνικισμού.

Μark Μazower

HΙΤLΕR΄S

EΜΡΙRΕ.

HΟW THENΑΖΙS RULΕDEURΟΡΕ

ΕΚΔ. ΤΗΕ ΡΕΝGUΙΝ ΡRΕSS, 2008 ΣΕΛ. 725

ΤΙΜΗ: $39.95