Αγάπησε τον εχθρό του

Ο Πέτερ Βίλεμ Μπότα υπήρξε σύμβολο του απαρτχάιντ. Ήταν ό,τι πλησιέστερο σε

Χίτλερ είχε ο πλανήτης τη δεκαετία του 1980. Εντούτοις, ο Νέλσον Μαντέλα

αντέδρασε στην είδηση του θανάτου του με μία ανακοίνωση-φόρο τιμής. Και όχι

μόνο λόγω ευγενείας.

Ο Μαντέλα ήταν ειλικρινής. Ανέκαθεν μιλούσε ζεστά για τον Μπότα, τον άνθρωπο

που ήταν ουσιαστικά δεσμοφύλακάς του τα 11 από τα 27 χρόνια που πέρασε ο

Μαντέλα στη φυλακή και παρέμεινε ασυγκίνητος στις διεθνείς πιέσεις για την

απελευθέρωσή του από το 1978, όταν ανέλαβε την εξουσία της Νότιας Αφρικής, έως

το 1989, όταν η κλονισμένη του υγεία και οι δυσαρεστημένοι του σύντροφοι τον

απομάκρυναν από αυτήν.

Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κάποιος ανθρώπους περισσότερο διαφορετικούς. Ο

Μαντέλα είναι συμφιλιωτικός, δημοκράτης, αγαπητός. Ο Μπότα, που πέθανε την

Τρίτη σε ηλικία 90 ετών, ήταν μισητός δικτάτορας. Προήδρευσε ενός μηχανισμού

ασφαλείας που ήταν υπεύθυνος για πολυάριθμες πολιτικές δολοφονίες, μαζικά

βασανιστήρια και την αυθαίρετη φυλάκιση δεκάδων χιλιάδων. Ως ανώτατος ηγέτης

του διαβόητου Κρατικού Συμβουλίου Ασφαλείας είχε σχεδιάσει μια αδίστακτη

στρατηγική εναντίον του απελευθερωτικού κινήματος των μαύρων, γνωστή ως

«Ολομέτωπη Επίθεση».

Η εκτίμηση

Και όμως ο Μαντέλα ανέκαθεν έδειχνε να εκτιμά τον άνθρωπο αυτό περισσότερο από

τον Φεντερίκ ντε Κλερκ, τον πρόεδρο που παρέδωσε την εξουσία στη μαύρη

πλειονότητα, την προσωπικότητα με την οποία μοιράστηκε το Νόμπελ Ειρήνης. Αυτό

ήταν εν μέρει ζήτημα χημείας. Οφείλεται όμως και στο ότι ο Μαντέλα διέκρινε

στον Μπότα ένα πολιτικό θάρρος που επέλεξε, ενδεχομένως άδικα, να μη δει στον

ντε Κλερκ. Έβλεπε τον Μπότα ως τον άνθρωπο ο οποίος άρχισε τη διαδικασία που

θα οδηγούσε τελικά στις διαπραγματεύσεις, την πολιτική συμφωνία, και την

εκλογή, το 1994, του πρώτου μαύρου προέδρου της Νότιας Αφρικής – του ιδίου.

Αντιθέτως, θεωρούσε πως ο ντε Κλερκ απλώς παρασύρθηκε από τα απόνερα του

Μπότα.

Η αλλόκοτη ιστορία αγάπης ανάμεσα στον Μαντέλα και στον Μπότα άρχισε συνοδεία

τεΐου στις 5 Ιουλίου του 1989. Ήταν η πρώτη φορά που συναντήθηκαν – μυστικά. Ο

Μαντέλα βρισκόταν ακόμα στη φυλακή και τον χώριζαν επτά μήνες από την

ελευθερία, αλλά δεν το γνώριζε. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο προεδρικό

μέγαρο. «Ξεκινώντας από την απέναντι πλευρά του μεγάλου γραφείου του», θυμάται

ο Μαντέλα στην αυτοβιογραφία του, «ο Μπότα άρχισε να περπατά προς το μέρος

μου. Είχε σχεδιάσει την πορεία του τέλεια, διότι συναντηθήκαμε ακριβώς στη

μέση. Είχε προτεταμένο το χέρι και χαμογελούσε πλατιά, και στην

πραγματικότητα, από την πρώτη κιόλας στιγμή με αφόπλισε. Ήταν ευγενής, γεμάτος

σεβασμό, φιλικός…».

Η συνάντηση

Ο Μπότα δεν είχε σχεδιάσει μόνο την πορεία του τέλεια. Είχε σχεδιάσει και την

ίδια τη συνάντηση. Την είχε επιδιώξει. Έναν χρόνο πριν, είχε ζητήσει από τον

Νιλ Μπάρναρντ, τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, να επισκεφθεί (κρυφά)

τον Μαντέλα στη φυλακή, να μάθει ποιες ήταν οι απόψεις του για τον κομμουνισμό

και αν ο ίδιος όσο και το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο ενδιαφέρονταν για μια

ειρηνική διευθέτηση. Ο Μπάρναρντ επισκέφθηκε τον Μαντέλα στη φυλακή 60 φορές.

Και τελικά πείστηκε, για να πείσει κατόπιν και τον Μπότα, ότι οι δύο άνδρες

έπρεπε να συναντηθούν.

Από μία πλευρά, σε αυτή τη συνάντηση δεν έγινε τίποτα το σημαντικό. Και έναν

μήνα αργότερα, ο Μπότα βρέθηκε εκτός εξουσίας. Όπως γράφει όμως ο Μαντέλα,

«από μια άλλη πλευρά, ήταν πολύ σημαντική.

Ο Μπότα μιλούσε επί μακρόν για την ανάγκη να διαβούμε τον Ρουβίκωνα, αλλά

μέχρι εκείνο το πρωί στο προεδρικό μέγαρο δεν το είχε πράξει ποτέ ο ίδιος. Τη

μέρα εκείνη ένιωσα πως δεν υπήρχε επιστροφή».

Δεν ζήτησε ποτέ συγγνώμη…

Ο ΜΠΟΤΑ ήταν δολοφόνος. Δεν ζήτησε ποτέ συγγνώμη για τον τρόπο με τον

οποίο κυβέρνησε. Και σίγουρα δεν φανταζόταν εκείνο το πρωινό του 1989 πόσο

έξυπνα θα πορευόταν στη συνέχεια ο Μαντέλα. Και αυτός και ο ντε Κλερκ σκόπευαν

αρχικά να «πουλήσουν» απλώς στη μαύρη πλειονότητα ένα είδος «εκσυγχρονισμένου»

απαρτχάιντ – τελικά όμως παρασύρθηκαν από ένα ορμητικό, ανεξέλεγκτο κύμα

πολιτικών γεγονότων. «Παρότι για πολλούς ο Μπότα θα παραμείνει ένα σύμβολο του

απαρτχάιντ, θα τον θυμόμαστε επίσης για τα βήματα που έκανε προετοιμάζοντας

τον δρόμο για την ειρήνη», δήλωσε ο Μαντέλα λίγο μετά τον θάνατο του Μπότα.

Έχει κάθε λόγο να είναι γενναιόδωρος απέναντί του. Ο Μαντέλα νίκησε, και ο

Μπότα έχασε.