Tα μαθήματα από το τσουνάμι

Υπάρχουν πολλά μαθήματα που μπορεί να πάρει κάποιος από το τσουνάμι, το οποίο

προκάλεσε τόσους θανάτους και τόσες καταστροφές στην Ασία. Έδειξε τη δύναμη

που έχει η παγκοσμιοποίηση, καθώς η τηλεόραση μετέφερε στα σπίτια των ανθρώπων

παντού στη Γη «ζωντανές» εικόνες από την καταστροφή. Πράγματι, σε τέτοιες

στιγμές ο κόσμος μοιάζει με ένα παγκόσμιο χωριό.

Φυσικά, φάνηκε ότι τα νέα για την έκταση της καταστροφής χρειάστηκαν λίγο

περισσότερο χρόνο για να φτάσουν στο Κρόφορντ του Τέξας, όπου βρίσκεται το

ράντσο του προέδρου Μπους. Τελικά, ο Μπους αποφάσισε να αφήσει τις διακοπές

του και να προσφέρει οικονομική βοήθεια, την οποία αργότερα αύξησε, στο

πλαίσιο μιας παγκόσμιας «κούρσας» με σκοπό να βοηθηθούν όσοι τη ζητούσαν

απελπισμένα.

«Τσιγγούνα»

Και όμως, όταν τα χρήματα που προσέφερε η Αμερική συγκρίθηκαν με τα ποσά που

προσέφεραν άλλες χώρες, των οποίων η οικονομική ευημερία είναι πολύ μικρότερη,

η Αμερική φάνηκε «τσιγγούνα». H Αυστραλία, που έχει μικρό πληθυσμό, προσέφερε

περισσότερα από τα διπλά από όσα έδωσαν οι ΗΠΑ. H Ιαπωνία υποσχέθηκε να

προσφέρει 50% περισσότερα και η Ευρώπη έδωσε τα πενταπλάσια. Αυτό έκανε

πολλούς παρατηρητές να σκεφθούν ότι η πλουσιότερη χώρα του κόσμου ήταν η πιο

μίζερη (όσον αφορά τη βοήθεια που προσέφερε), ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κάποιος

τα χρήματα που δαπανά για πολεμικές επιχειρήσεις.

H καταστροφή ήταν διεθνής και έτσι, ήταν φυσικό ο ΟΗΕ να ηγηθεί του

συντονισμού της προσπάθειας αυτής. Δυστυχώς, με μία κίνηση που φάνηκε σαν

απόπειρα να υπονομευθούν οι συλλογικές προσπάθειες, οι ΗΠΑ δοκίμασαν να

ηγηθούν ενός «πυρήνα» που θα αναλάμβανε το πρόγραμμα βοήθειας, αγνοώντας τις

προσπάθειες που βρίσκονταν σε εξέλιξη από τον ΟΗΕ. Όποιο κι αν ήταν το κίνητρο

της Αμερικής, η Ουάσιγκτον αποφάσισε σοφά, στη συνέχεια, να ενώσει τις

δυνάμεις της με εκείνες του ΟΗΕ. H προσπάθεια της κυβέρνησης Μπους να πείσει

πως οι ΗΠΑ έσπευσαν να δημιουργήσουν «πυρήνα» βοήθειας επειδή δεν υπήρξε άλλη

συντονισμένη βοήθεια, σύντομα ξεχάστηκε.

Οι ασιατικές χώρες

H ανταπόκριση κάποιων χωρών της Ασίας ήταν πράγματι εντυπωσιακή και έδειξε ότι

υπάρχουν αποτελεσματικές κυβερνήσεις στην περιοχή. Χιλιάδες λεπτομέρειες

ρυθμίστηκαν: H Ταϊλάνδη συμπαραστάθηκε στους πολίτες της στις πληγείσες

περιοχές της χώρας. Βοήθησε όσους έχασαν τα χρήματα και τα διαβατήριά τους να

επιστρέψουν στα σπίτια τους, προσέφερε υγειονομική περίθαλψη στους πληγωμένους

και δημιούργησε σύστημα για την αναγνώριση των νεκρών.

Χώρες όπως η Ταϊλάνδη, που ένιωσαν πως έχουν την οικονομική ευχέρεια να

αντεπεξέλθουν, πρότειναν η εξωτερική βοήθεια να διοχετευθεί σε άλλες χώρες.

Ζήτησαν μόνο ένα πράγμα: Να μειωθούν οι δασμοί και να επιτραπεί στη χώρα να

έχει μεγαλύτερη πρόσβαση στις ξένες αγορές. Δεν θέλησαν να τους δοθούν χρήματα

«στο χέρι», αλλά μόνο η ευκαιρία να κερδίσουν το δικό τους εισόδημα. H

απάντηση, τουλάχιστον μέχρι τώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές, ήταν

εκκωφαντική σιωπή.

Το χρέος της Ινδονησίας

Από την άλλη πλευρά, οι επτά πλουσιότερες χώρες στον κόσμο συνεισέφεραν

σημαντικά στη διαχείριση του εξωτερικού χρέους των χωρών που επλήγησαν. Αυτό

έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ινδονησία, η οποία έχει να εξυπηρετήσει χρέος

132 δισ. δολαρίων. Ακόμη και χωρίς το τσουνάμι, το χρέος αυτό θα αποτελούσε

τροχοπέδη για την ανάπτυξη της χώρας που προσπαθεί να συνέλθει από την

οικονομική κρίση του 1997.

Πράγματι, πρέπει να υποστηριχθεί η εξυπηρέτηση του χρέους της Ινδονησίας,

ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε πως σημαντικό μέρος του χρέους οφείλεται σε δάνεια

της διεφθαρμένης κυβέρνησης Σουχάρτο. Οι δανειστές γνώριζαν – ή θα έπρεπε να

γνωρίζουν – ότι δεν πήγαιναν όλα τα χρήματα των δανείων για την ανάπτυξη της

Ινδονησίας. Επιπλέον, μέρος του χρέους δημιουργήθηκε από την κρίση της

περιόδου 1997-1998, η οποία διογκώθηκε από τις πολιτικές που επέβαλε το ΔΝΤ.

Για την υπερθέρμανση

Κανείς δεν υποστηρίζει πως μπορούμε να ελέγξουμε τις δυνάμεις της φύσης.

Αντίθετα, πρέπει να μάθουμε να τις αντιμετωπίζουμε. Τώρα υπάρχουν εκκλήσεις

για τη δημιουργία συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης τσουνάμι. Τουλάχιστον,

όμως, στον τομέα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, έχουμε προειδοποιηθεί έγκαιρα.

Οι περισσότερες χώρες το έχουν αναγνωρίσει αυτό και πήγαν στο Ρίο και στο

Κιότο για να αναλάβουν δράση (όχι αρκετή, αλλά το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι

μόνο η αρχή). Δυστυχώς, η υπερθέρμανση του πλανήτη πιθανότατα θα καταστρέψει

μερικές από τις χώρες που επλήγησαν από το τσουνάμι. Νησιά που βρίσκονται

σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με τη θάλασσα, όπως οι Μαλδίβες, θα βυθιστούν.

Δεν είμαστε ακόμη ένα παγκόσμιο χωριό. Αφού πρώτα υποστήριξαν ότι δεν υπάρχουν

επιστημονικά στοιχεία για το πρόβλημα, οι ΗΠΑ – που μολύνουν τον πλανήτη

περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα -, τώρα απλώς αρνούνται να κάνουν το

παραμικρό γι’ αυτό (εκτός από το να διακηρύσσουν αυτοσυγκράτηση – κάτι που δεν

φαίνεται να συμβαίνει, τουλάχιστον στην Αμερική). H διεθνής κοινότητα δεν έχει

καταλήξει πώς πρέπει να αντιμετωπίσει ένα μέλος της που δεν μπορεί να αναλάβει

τις ευθύνες του.

Οι πιο αισιόδοξοι λένε ότι η τεχνολογία θα λύσει το πρόβλημα. Οι ρεαλιστές

παρατηρούν ότι στη μακροχρόνια μάχη ανάμεσα στο περιβάλλον και την τεχνολογία,

η τεχνολογία είναι μέχρι τώρα η χαμένη. H φύση, όπως μάθαμε από το τσουνάμι,

έχει το δικό της χρονοδιάγραμμα. Αν δεν μάθουμε να το σεβόμαστε, θα χάσουμε

όλοι το καράβι.

© Project Syndicate, Ιανουάριος 2005

Καθηγητής Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρώην

πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών Συμβούλων του προέδρου Κλίντον, πρώην

αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Νομπελίστας Οικονομίας 2001

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ:ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ