Xαμένη ευκαιρία για δίκαιο εμπόριο

Από τότε που οι συνομιλίες για το παγκόσμιο εμπόριο στο Κανκούν απέτυχαν, στον

αναπτυσσόμενο κόσμο έχει δημιουργηθεί η αίσθηση ότι η μη επίτευξη συμφωνίας

είναι καλύτερη από μία ασύμφορη συμφωνία. Τι είναι, όμως, μια καλή συμφωνία;

Πρόσφατα, η Βρετανική Κοινοπολιτεία έκανε αυτή την ερώτηση σε μένα και στην

Πρωτοβουλία για τον Διάλογο επί θεμάτων Πολιτικής, ένα διεθνές δίκτυο

οικονομολόγων που έχει στόχο τη βοήθεια των αναπτυσσόμενων χωρών. Το πρώτο μας

μήνυμα ήταν ότι ο πρόσφατος γύρος διαπραγματεύσεων για το εμπόριο, ιδιαίτερα

όπως έχει εξελιχθεί, δεν αξίζει καν να λέγεται Γύρος Ανάπτυξης.

Δεν τις ένοιαζε

Πολύ πριν από τις διαδηλώσεις που σημάδεψαν τις συνομιλίες του Παγκόσμιου

Οργανισμού Εμπορίου, στο Σιάτλ των ΗΠΑ το 1999, ζήτησα να πραγματοποιηθεί ένας

πραγματικός «αναπτυξιακός γύρος» εμπορικών συνομιλιών για την αποκατάσταση των

ανισοτήτων από προηγούμενες συνομιλίες. Οι προηγμένες χώρες, που έχουν

κυρίαρχα εταιρικά και οικονομικά συμφέροντα, είχαν καθορίσει την ατζέντα για

τις διαπραγματεύσεις. Τις χώρες αυτές δεν τις ένοιαζε αν θα ωφελούνταν ή όχι

οι αναπτυσσόμενες χώρες. Πράγματι, μετά τον τελευταίο γύρο των

διαπραγματεύσεων, τον Γύρο της Ουρουγουάης, η Υποσαχάρια Αφρική, που είναι η

φτωχότερη στον κόσμο, βρέθηκε σε χειρότερη θέση από εκείνη στην οποία

βρισκόταν πριν από τις διαπραγματεύσεις.

Το δεύτερο μήνυμά μας ήταν αισιόδοξο: Αν η ατζέντα του τρέχοντος γύρου

περιστρέφεται γύρω από την ανάπτυξη και αν παρέχεται βοήθεια για τη διαχείριση

της εφαρμογής της ανάπτυξης αυτής και τη διαχείριση του κόστους που

συνεπάγεται, οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν πολλά να κερδίσουν. Αναλύσαμε ποιες

μεταρρυθμίσεις στο διεθνές εμπόριο θα ωφελούσαν περισσότερο τον αναπτυσσόμενο

κόσμο και παρουσιάσαμε μια εναλλακτική ατζέντα βασισμένη στα ευρήματά μας.

Ζουν από τη γεωργία

Τα αποτελέσματα ήταν μάλλον προφανή: Οι περισσότεροι άνθρωποι στον

αναπτυσσόμενο κόσμο ζουν από τη γεωργία και όχι από τη βιομηχανία, άρα η

απελευθέρωση στη γεωργία πρέπει να βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα. Όμως, μια

πραγματικά επωφελής αναμόρφωση στη γεωργία θα πρέπει να είναι κάτι περισσότερο

από το να μετατρέψουμε απλώς τις επιδοτήσεις για τις εξαγωγές σε άλλες μορφές

επιδοτήσεων.

Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα που θα έχουν οι μεταρρυθμίσεις

στον τομέα του εμπορίου στις αναπτυσσόμενες χώρες, πολλές από τις οποίες

εισάγουν επιδοτούμενα γεωργικά προϊόντα. Όμως, μερικές επιδοτήσεις, όπως του

βαμβακιού στις ΗΠΑ, αποτελούν την επιτομή της κακής πίστης της Αμερικής. Αν

καταργηθούν οι επιδοτήσεις αυτές, θα βοηθηθούν 10 εκατομμύρια φτωχοί αγρότες

που καλλιεργούν βαμβάκι στην Υποσαχάρια Αφρική. Θα επωφεληθούν, επίσης, οι

Αμερικανοί φορολογούμενοι. Οι μόνοι που θα χάσουν θα είναι 25.000 πλούσιοι

αγρότες, οι οποίοι απολαμβάνουν κρατικές επιχορηγήσεις 3-4 δισ. δολαρίων κάθε

χρόνο.

Εκτός ατζέντας

Επίσης, οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται καλύτερη πρόσβαση για τις

υπηρεσίες εντάσεως εργασίας, στις οποίες έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα. H

συζήτηση αυτή ήταν εκτός ατζέντας στους προηγούμενους γύρους εμπορικών

διαπραγματεύσεων, καθώς οι ΗΠΑ πίεζαν για απελευθέρωση των χρηματοοικονομικών

υπηρεσιών – μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο το πλεονέκτημα που έχουν ως χώρα.

Σήμερα, οι υπηρεσίες ανειδίκευτης εργασίας παραμένουν εκτός ατζέντας στις

συνομιλίες για το εμπόριο.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες επωφελούνται από την απελευθέρωση της κεφαλαιαγοράς.

Όμως, τα οφέλη για όλο τον κόσμο – και πολύ περισσότερο για τις αναπτυσσόμενες

χώρες – από την ελεύθερη διακίνηση ανειδίκευτων εργαζομένων είναι πολύ

μεγαλύτερα από τα οφέλη της απελευθέρωσης της κεφαλαιαγοράς.

H ατζέντα των εμπορικών συνομιλιών, όπως του Κανκούν, εξυπηρετεί κυρίως τα

συμφέροντα των ανεπτυγμένων χωρών. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις δημόσιες

συμβάσεις. Οι περισσότερες συμβάσεις στις ΗΠΑ αφορούν την άμυνα, που ούτε η

Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει καταφέρει να «βάλει πόδι». Σίγουρα το θέμα των

αμυντικών εξοπλισμών δεν είναι στην ατζέντα των αναπτυσσόμενων χωρών.

Ο ανταγωνισμός

Ο ανταγωνισμός είναι ένα άλλο παράδειγμα. Χωρίς ανταγωνισμό, η μείωση των

δασμών μπορεί απλώς να σημαίνει υψηλότερα περιθώρια κέρδους για έναν εισαγωγέα

που έχει το μονοπώλιο. Το πιο σημαντικό θέμα ανταγωνισμού για τις

αναπτυσσόμενες χώρες είναι η αναμόρφωση του καθεστώτος των δασμών. Οι ΗΠΑ και

η Ευρωπαϊκή Ένωση κρατούν μακριά τα προϊόντα των αναπτυσσόμενων χωρών,

υποστηρίζοντας ότι αυτές χρεώνουν κάτω από το κόστος.

Γιατί, όμως, κάποιος θα επέλεγε συνειδητά να πουλήσει κάτω από το κόστος; Αυτό

θα ήταν λογικό, μόνο αν με τον τρόπο αυτόν ο πωλητής επεδίωκε να αποκτήσει

μονοπωλιακή θέση, ώστε να κερδίσει μεγάλα ποσά στο μέλλον. Όμως, λίγες

αναπτυσσόμενες χώρες είναι σε θέση να καθιερώσουν τέτοιες μονοπωλιακές θέσεις.

Άρα, οι κατηγορίες αυτές είναι ψεύτικες.

Καθώς οι περιορισμοί στους δασμούς εξαλείφονται, οι άδικοι νόμοι περί «δικαίου

εμπορίου» χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο ως το βασικό εργαλείο

προστατευτισμού των ΗΠΑ. Οι καταχρήσεις θα σταματήσουν, αν τόσο οι εγχώριες

όσο και οι διεθνείς εμπορικές εταιρείες αντιμετωπίζονται ισότιμα και γίνονται

σεβαστοί οι κανόνες ανταγωνισμού. Αυτό θα μπορούσε επίσης να είναι υψηλή

προτεραιότητα σε έναν αληθινό γύρο εμπορικών συνομιλιών.

H κατάρρευση των συνομιλιών στο Κανκούν μπορεί να μας προσφέρει μια ευκαιρία

για βαθύτερη σκέψη. Τώρα που οι πλουσιότερες χώρες δεν χρειάζεται να ανησυχούν

μήπως ο αναπτυσσόμενος κόσμος βρεθεί υπό την επιρροή του κομμουνισμού, έχουν

μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουν την παγκόσμια οικονομική τάξη με βάση τις

ίδιες αρχές με τις οποίες έχτισαν τις επιτυχημένες εθνικές οικονομίες: υγιή

ανταγωνισμό και κοινωνική δικαιοσύνη. Δυστυχώς, η ευκαιρία αυτή χάθηκε στον

γύρο εμπορικών συνομιλιών της Ουρουγουάης, καθώς οι ανεπτυγμένες χώρες

προώθησαν τα δικά τους συμφέροντα, εις βάρος των αναπτυσσόμενων.

Οι συνομιλίες που ξεκίνησαν στην Ντόχα, τον Νοέμβριο του 2001, εγκαινιάστηκαν

με διαφορετικό πνεύμα: να προωθήσουν το εμπόριο ως όχημα συνεργασίας μεταξύ

των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Δυστυχώς, παρά το όνομά του, ο

Γύρος Ανάπτυξης προσέφερε στις αναπτυσσόμενες χώρες πολύ λιγότερα από όσα θα

ήλπιζε κανείς.

Project Syndicate, Ιούλιος 2004

Joseph Stiglitz Καθηγητή Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο

Κολούμπια, μέλους της Επιτροπής Κοινωνικών Επιπτώσεων της Παγκοσμιοποίησης

Νόμπελ Οικονομίας 2001