Eπετειακό τελετουργικό

H τελετουργία των εθνικών επετείων είναι καθιερωμένη: πρώτα προβάλλονται

ρεπορτάζ δρόμου, που ελέγχουν με εκείνη την αστυνομική μέθοδο της αιφνίδιας

ερώτησης, την εθνική συνείδηση: «τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου;». Οι

απαντήσεις, συχνά απογοητευτικές, ιδίως από νεώτερους, αποτελούν και την

αφορμή για να ακολουθήσουν οι συνήθεις συζητήσεις εθνικού αυτομαστιγώματος για

τις σκανδαλώδεις ελλείψεις της εγχώριας παιδείας στον τομέα της ιστορίας του

έθνους. Κατόπιν ακολουθούν ρεπορτάζ για τις σημαίες, τηλεπαράθυρα για να

ξεσκονίσουμε την εθνική μνήμη και μαζί να συζητήσουμε επί τροχάδην τις

σημερινές στρεβλώσεις της, αφηγήσεις όσων έζησαν τις στιγμές εκείνες της

πολεμικής και πατριωτικής έξαρσης και σύγκριση, αναγκαστική, με τις σημερινές

συνθήκες, που προβάλλουν μονίμως το αίτημα της γνώσης της ιστορίας και σαν για

να ειρωνευτεί την ανάγκη αυτή η τηλεόραση αναλαμβάνει να καλύψει το κενό με

τις γνωστές ελληνικές ταινίες της κιτσάτης, εθνολαγνικής προπαγάνδας.

H θολούρα παράγει θέαμα. Αποτελεί την εύκολη αφορμή για να αναμασηθούν

τετριμμένες διαπιστώσεις, για να βουτήξουμε νοσταλγικά στις αναμνήσεις μιας

εποχής που φαντάζει αθώα με τις ελπίδες της για έναν καλύτερο κόσμο, ιδίως

όταν αυτές μοιάζουν να έχουν διαψευστεί, με τα στοιχεία ηρωισμού της, φυσικό

αποτέλεσμα και αυτός της αθωότητας.

Τα επετειακά αφιερώματα ως εκ τούτου, προσκολλημένα στην τελετουργία της

επίδειξης μιας επικαιρότητας, πόρρω απέχουν από την ουσία της ιστορικής

μνήμης, που αποκτά τη δύναμη της συνείδησης. Ωστόσο είδαμε να το επιχειρεί με

τον ποιητικό ρυθμό της αφήγησής του στο αφιέρωμα της NET των

Λυριντζή-Οικονόμου για τις ημέρες του ’40, ο φωτογράφος της Αντίστασης Κώστας

Μπαλάφας.

Με συνέπεια στη συνετή κρίση του ανθρώπου που έχει ζήσει τον πόλεμο ο

Κώστας Μπαλάφας υποστήριξε την τέχνη της φωτογραφίας σαν τη δύναμη που μπορεί

να ενισχύσει τη συνείδηση και να κρατήσει την μνήμη, αλλά απέφυγε κάθε

νοσταλγική και ωραιοποιημένη αφήγηση: «τίποτε δεν άλλαξε από την αγριότητα των

πολέμων. Ο πόλεμος ήταν και τότε άγριος, σήμερα μόνο έχουν γίνει αγριότερα τα

πολεμικά μέσα, βάφτισαν τους πολέμους ανθρωπιστικούς και τους έκαναν ακόμη πιο

βάρβαρους».

Σε μια ημέρα που ευνοούνται συγκινησιακές και ηρωικές προσεγγίσεις της

πολεμικής αγριότητας, ο λόγος που θυμίζει πως η ιστορία δεν είναι μόνο

στιγμές, αλλά μια μακρά διάρκεια της οποίας οφείλουμε να έχουμε την επίγνωση,

συνδέοντας τα γεγονότα, είναι πολυτιμότερος από τις τυπικές, μουσειακές

αναφορές.

Το επιχείρησε η πρωινή εκπομπή της NET, με τον συνδυασμό των δύο εποχών

πληροφόρησης, του 1940 και του σήμερα – το εκπροσώπησαν δύο πολεμικοί

ανταποκριτές, ο φωτογράφος Δημήτρης Μεσσήνης και ο ρεπόρτερ Κώστας Μπαξεβάνης

– καθώς η πληροφορία, ολοκληρωμένη με τα στοιχεία του τόπου και του χρόνου,

βρίσκεται στον πυρήνα της ιστορικής γνώσης. Χωρίς αυτήν δεν υπάρχει μνήμη. Οι

αγιογράφοι του Μεσαίωνα έδιναν μόνο την ημερομηνία και ποτέ την χρονολογία

ενός περιστατικού από τον βίο των αγίων για να το εγγράψουν σε μια αιωνιότητα

χωρίς μνήμη και συνεπώς χωρίς χρονική αποτελεσματικότητα. Στην εποχή μας το

ίδιο επιχειρεί η υπερ-πληροφόρηση. Αίφνης γεγονός είναι το «κρυφό», ότι δεν

λέγεται, ενώ όσα λέγονται έχουν σκοπό να το κρύψουν. Δείχνουμε, προβάλλουμε

διαρκώς, οι πόλεμοι μοιάζουν να γίνονται σε απ’ ευθείας μετάδοση,

ανοσοποιούμαστε απέναντι στις φρικωδίες, τα γεγονότα γίνονται θέαμα και όχι

συνείδηση.

Ίσως αυτό εννοούσε με την αγωνιώδη παρατήρησή του ο Γιάννης Καψής, καλεσμένος

του Γιώργου Αυτιά, αφού παρακολούθησε ένα από τα ρεπορτάζ δρόμου, που

παρουσίαζε νέους να έχουν άγνοια του ιστορικού γεγονότος ή να το μπερδεύουν με

άλλο ιστορικό γεγονός – την Επανάσταση του 1821 π.χ. – ότι οι δάσκαλοι έχουν

την ευθύνη. Εκείνοι δηλαδή, οι επιφορτισμένοι με τον θεσμικό ρόλο να δώσουν

τις διαστάσεις της μνήμης, τον χρόνο και τον τόπο, την συνείδησή της. Μόνο που

το θέαμα στην εποχή μας έχει αναλάβει μεγάλο μέρος του ρόλου τους.

Ένα θέαμα που επιδιώκει την πρόκληση και την θολούρα, επιτρέποντας στην

ιστορία να ολισθαίνει από σύστημα συνείδησης, σε σύστημα προσομοίωσης για την

πρόκληση ενός εθνικού ιλίγγου. Κάτι σαν την αδρεναλίνη που υπόσχονται τα

παιχνίδια του τσίρκου, με τον θεαματικό τους υποτιθέμενο κίνδυνο, να τον

αποτρέπει ήδη το δίχτυ ασφαλείας.