Στα ίχνη του άγνωστου μαέστρου

Όταν η επιστήμη έστρεψε το βλέμμα της στην αναζήτηση των πολύ μικρών

σωματιδίων που αποτελούν την ύλη, γρήγορα οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι τόσο η

Φύση που μας περιβάλλει όσο και το Σύμπαν ολόκληρο δεν λειτουργούν σαν μια

καλοκουρδισμένη μηχανή. H αταξία και το χάος κυριαρχούν σε πολλά στάδια της

εξέλιξής τους.

Όμως από την άλλη πλευρά, μέσα σε αυτόν τον κόσμο υπάρχει και ένας

αξιοθαύμαστος συγχρονισμός, τον οποίο πολλοί ειδικοί αρχίζουν τώρα να

αντιλαμβάνονται χωρίς ακόμη να μπορούν να δώσουν μια πειστική εξήγηση για τα

αίτια που τον προκαλούν.

Βρίσκεται παντού. Ο συγχρονισμός υπάρχει παντού τριγύρω μας.

Χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά ανθρώπων που ζουν σε διαφορετικά μήκη και πλάτη.

Χαρακτηρίζει την κίνηση των ψαριών, που κολυμπούν σαν τα μέλη ενός θαλάσσιου

μπαλέτου, ακόμη και αν το ένα κοπάδι απέχει πολύ από το άλλο. Ο συγχρονισμός

αφήνει τα σημάδια του στο τρόπο που ο άνεμος χαϊδεύει τους αμμόλοφους στις

απέραντες εκτάσεις των ερήμων, στον τρόπο που οι πυγολαμπίδες μιας πολυπληθούς

ομάδας αρχίζουν να φεγγοβολούν ταυτοχρόνως χωρίς να βλέπει η μία την άλλη,

ακόμη και στον χρόνο που εμφανίζεται η εμμηνόρροια στις γυναίκες.

Ο συγχρονισμός είναι η νέα επιστήμη που τα επόμενα χρόνια θα προσπαθήσει να

δώσει απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα για την κατανόηση του κόσμου μας, όπως

ακριβώς προσπαθούν να κάνουν και τόσες άλλες θεωρίες, ακόμη και αυτή του

χάους, ακολουθώντας διαφορετικά μονοπάτια.

Ο Στίβεν Στρόγκατζ, καθηγητής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ

των ΗΠΑ, αναγνωρίζει μιλώντας στην εφημερίδα «Los Angeles Times» ότι ο

συγχρονισμός κρύβεται πίσω από πολύπλοκα και μπερδεμένα εκ πρώτης όψεως

φαινόμενα, όπως είναι για παράδειγμα το κυκλοφοριακό στους δρόμους ή ακόμη και

η ανθρώπινη συνείδηση.

«Ο συγχρονισμός είναι ένα εγγενές στοιχείο της Φύσης που καθορίζει τους

κανόνες λειτουργίας της. Κανόνες που βρίσκονται τριγύρω μας, αλλά που δεν θα

μπορούσαμε ποτέ να κατανοήσουμε αν βασιζόμασταν μονάχα στη βοήθεια ψυχρών

μαθηματικών υπολογισμών».

Το κυκλοφοριακό. Ακόμη και στην κυκλοφοριακή συμφόρηση των αυτοκινήτων

στους δρόμους υπάρχει συγχρονισμός. Αν κάποιος κοιτούσε από ψηλά ένα μεγάλο

οδικό δίκτυο από φαρδιές λεωφόρους, θα διαπίστωνε ότι πολλά αυτοκίνητα ίσως να

ήταν μποτιλιαρισμένα. Από την άλλη όμως πλευρά θα έβλεπε αρκετούς οδηγούς σε

διάφορα σημεία του οδικού δικτύου να επιχειρούν ταυτόχρονα να αποφύγουν το

μποτιλιάρισμα επιλέγοντας ο καθένας ξεχωριστά μια άλλη διαδρομή ή κάποιον

παράδρομο. Στα μάτια ενός ουδέτερου παρατηρητή η κίνηση των οδηγών μοιάζει

τέλεια συγχρονισμένη όπως και εκείνη των οδηγών φορτηγών που πηγαίνουν το ένα

πίσω από το άλλο για πολλά χιλιόμετρα κατά μήκος μιας Εθνικής Οδού.

Μεγαλώνοντας το οπτικό του πεδίο ο ουδέτερος παρατηρητής θα διαπίστωνε ότι

εκατοντάδες χιλιάδες οδηγοί, σε χιλιάδες διαφορετικά σημεία του πλανήτη,

κάνουν «συγχρονισμένες» κινήσεις για να αποφύγουν το μποτιλιάρισμα.

Οι πυγολαμπίδες

Ας δούμε όμως το παράδειγμα με τις πυγολαμπίδες. Το άξιον απορίας είναι

πώς καταφέρνουν ορισμένες ομάδες από τα συγκεκριμένα έντομα να φεγγοβολούν

ταυτόχρονα λες και υπακούουν σε ένα σύνθημα που μόνο αυτά ακούν και κανείς

άλλος. Ο Στρόγκατζ εξηγεί πως ο εγκέφαλος των πυγολαμπίδων είναι εξοπλισμένος

με έναν «μετρονόμο» ο οποίος δίνει το σύνθημα για την έναρξη της φεγγοβολής

αμέσως μόλις αντιληφθεί (πώς άραγε;) ότι άλλες πυγολαμπίδες, πιο μακριά, έχουν

αρχίσει να δίνουν τη δική τους παράσταση. Και μόλις η μια ομάδα διαισθανθεί τι

κάνει η άλλη, όχι μόνο αρχίζει και αυτή να φεγγοβολεί αλλά προσαρμόζει τον

ρυθμό της ώστε να ταιριάζει με εκείνον της πρώτης ομάδας.

Τα ψάρια

Εκατοντάδες είδη ψαριών συγχρονίζουν τις κινήσεις τους, αναπτύσσοντας

με αυτόν τον τρόπο μια στρατηγική επιβίωσης. Πριν από έναν μήνα, μια ομάδα

ερευνητών ανακοίνωσε στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature» ότι ο συγχρονισμός

βοηθά τα ψάρια να βρουν την τροφή τους. Στην Ερυθρά Θάλασσα ζει ένα είδος

βραχόψαρου που λέγεται Parupeneus cyclostomus. Κινείται σε κοπάδια των 12

ατόμων κατά μέσο όρο. Την ώρα που αναζητούν τροφή στον πυθμένα της θάλασσας,

ορισμένα από τα ψάρια μπορεί να μη βρουν μικρά σκουληκάκια ή άλλους

μικροοργανισμούς για να φάνε. Ακόμη κι αν κάποια από αυτά μείνουν νηστικά για

κάποιο χρονικό διάστημα, δεν θα απομακρυνθούν από το υπόλοιπο κοπάδι αλλά θα

συγχρονιστούν μαζί του και θα συνεχίσουν την αναζήτηση.

Νευρώνες εγκεφάλου

Τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα με τους νευρώνες του ανθρώπινου

εγκεφάλου. Το πιο ζωτικό όργανο του ανθρώπινου οργανισμού κατέχει φυσικά το

ρόλο του σούπερ μαέστρου και οι αμέτρητοι νευρώνες του (που αποτελούν τον

εγκέφαλο) είναι τα μέλη της ορχήστρας. Όμως ο μαέστρος στην πραγματικότητα δεν

υπάρχει και η απορία που γεννιέται είναι πώς τελικά ο εγκέφαλος ξέρει ανά πάσα

στιγμή τι του γίνεται δίνοντας ξεκάθαρες εντολές σαν ένα τέλεια οργανωμένο

κέντρο επιχειρήσεων.

Κάποιοι ειδικοί υποστηρίζουν πως και σε αυτήν την περίπτωση ο εγκέφαλός μας

χρησιμοποιεί τον συγχρονισμό. Για να αναγνωρίσουμε σε απειροελάχιστο χρόνο ένα

γνωστό μας πρόσωπο, χρειάζεται σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς να δουλέψει

από κοινού το 80% περίπου των νευρώνων του εγκεφάλου.

Κάθε νευρώνας ρίχνει αστραπιαία στο… τραπέζι τα δικά του στοιχεία, ή αν

θέλετε όλων των ειδών τις πληροφορίες που έχει διαθέσιμες και από τη σύνθεσή

τους προκύπτει η αναγνώριση του αγαπημένου μας προσώπου. Μήπως, διερωτώνται

κάποιοι, ακόμη και αυτό που εννοούμε συνείδηση δεν είναι τίποτε άλλο από έναν

τέλειο συγχρονισμό των συστατικών στοιχείων του εγκεφάλου;

Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης, Εύη Ελευθεριάδου