Τιθασεύοντας τον… εγκέφαλο

Οι άνθρωποι έχουμε δημιουργήσει θεσμούς που φανερώνουν πόσο πολλή σημασία

δίνουμε στη συλλογική μας γαλήνη. Σωφρονιστήρια και φυλακές αποτελούν απλώς

εργαλεία για τον περιορισμό της ανθρώπινης συμπεριφοράς η οποία απειλεί αυτή

τη γαλήνη.

Δημιουργήσαμε περίπλοκους νόμους για να εξασφαλίσουμε πως η επίθεση, η βία και

η εγκληματικότητα θα περιορίζονται, θα τιμωρούνται και θα αποθαρρύνονται.

Μερικές χώρες φτάνουν ακόμη και να εκτελούν όσους διαταράσσουν –

διαπράττοντας, για παράδειγμα, φόνο – τις κοινότητες στις οποίες ζουν.

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με έναν εξέχοντα επιστήμονα, τα ανθρώπινα όντα

αυτοτιθασεύονται. Όπως οι πρόγονοί μας εξέθρεψαν λύκους για να δημιουργήσουν

ένα πιο αρεστό είδος, τον ήμερο σκύλο, η ανθρώπινη κοινωνία σταδιακά αποκλείει

τους επιθετικούς από τη γενετική δεξαμενή της. Το απαιτεί η ζωή στην κοινότητα

– στις σύγχρονες κοινωνίες, η συνεργασία με τους γείτονες έχει συνήθως

καλύτερα αποτελέσματα από την αντιπαράθεση. Και αυτός είναι ο λόγος για τον

οποίο όσοι δεν παίζουν σύμφωνα με τους κανόνες αποκλείονται, με εκτέλεση,

εξορία ή φυλάκιση. Και γι’ αυτό, γενιά τη γενιά, μένουν στο βαρέλι ελαφρώς

λιγότερα σαπισμένα μήλα.

Ανεξήγητο μυστήριο

Η ριζοσπαστική ιδέα ότι ο Homo sapiens εξημερώνει τον εαυτό του προέρχεται από

τον Ρίτσαρντ Ράνγκχαμ, καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Η

θεωρία αυτή, η οποία δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί, θα μπορούσε να εξηγήσει ένα

από τα παλιότερα μυστήρια στο αρχείο των απολιθωμάτων της ιστορίας του

ανθρώπου. Το μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφάλου μεγάλωνε εντυπωσιακά και σταθερά

καθώς εξελισσόταν τα περασμένα ένα εκατομμύριο χρόνια, αλλά ξαφνικά υπήρξε

αναστροφή της τάσης. Κάποια στιγμή πριν από περίπου 50.000 χρόνια, άρχισε να

συρρικνώνεται. Ο Ράνγκχαμ παρατήρησε ότι τα εξημερωμένα ζώα έχουν μικρότερους

εγκεφάλους απ’ ό,τι οι άγριοι ομόλογοί τους – και τώρα υποθέτει πως η διά της

ανατροφής αφαίρεση της επιθετικότητας από το είδος μας μπορεί να ευθύνεται για

τη μείωση του όγκου του εγκεφάλου μας. Σημειώνει πως ο ευγενικός πίθηκος

μπονόμπο έχει μικρότερο εγκέφαλο από τον χιμπαντζή (τα δύο είδη μοιάζουν πολύ

γενετικά, αλλά οι μπονόμπο ζουν σε συγκριτικά ειρηνικές κοινότητες) και πως οι

σκύλοι είναι επίσης λιγότερο προικισμένοι σε σύγκριση με τους λύκους, τους

άγριους εξαδέλφους τους. «Φαίνεται πως τα ανθρώπινα όντα ταιριάζουν πολύ καλά

στο ίδιο μοντέλο», λέει ο Ράνγκχαμ.

Κρο-Μανιόν και Νεάντερταλ

Η συρρίκνωση του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι ένα σχετικά καινούργιο

επιστημονικό αίνιγμα και οι επιστήμονες άρχισαν να ασχολούνται μ’ αυτό μόνο τα

τελευταία χρόνια. Ο Ράνγκχαμ λέει πως η θεωρία του βρίσκεται σε εξέλιξη:

γράφει ένα βιβλίο σχετικά με το θέμα. Εντούτοις ήδη αντιπαρατίθεται με

αντιπάλους που πιστεύουν πως ο σχετικά μικρός σύγχρονος εγκέφαλος είναι απλώς

η αντανάκλαση ενός σχετικά μικρότερου σύγχρονου σώματος (τα μικρότερα είδη

τείνουν, στο σύνολό τους, να έχουν μικρότερους εγκεφάλους). Η ορθόδοξη θεωρία

έχει περίπου ως εξής: δεν χρειαζόμαστε πια τη μυϊκή δύναμη των

κυνηγών-συλλεκτών προγόνων μας, έτσι γίναμε σωματικά μικρότεροι. Και εφόσον

ένα μικρότερο σώμα μπορεί να χορογραφηθεί από ένα μικρότερο εγκέφαλο (και στο

ανθρώπινο σώμα αρέσει η οικονομία), ο εγκέφαλος μειώθηκε αναλογικά.

Οι εγκέφαλοί μας είναι περίπου 10% ώς 15% μικρότεροι απ’ ό,τι πριν από 30.000

χρόνια, και η μείωση αυτή αντανακλά τη μείωση της σωματικής μάζας. Για

παράδειγμα, ο Κρο-Μανιόν που έζησε στην Ευρώπη πριν από 35.000 ώς 10.000

χρόνια, είχε έναν εγκέφαλο περίπου 1.600 κυβικών εκατοστών, σε σύγκριση με τα

περίπου 1.300 κυβικά εκατοστά ενός τυπικού σημερινού αρσενικού εγκεφάλου

(ενδιαφέρον έχει όμως το γεγονός ότι οι εγκέφαλοι των γυναικών, που θεωρούνται

το λιγότερο επιθετικό φύλο, είναι ελαφρώς μικρότεροι και φθάνουν κατά μέσο όρο

περίπου τα 1.200 κ.ε.). Ο Κρο-Μανιόν περιγράφεται ως ένας ψηλός, μυώδης

κυνηγός – πιστεύεται πως το ύψος του συνήθως ξεπερνούσε το 1,80 μ. Και ο μέσος

σημερινός άνδρας ζυγίζει 25% λιγότερο από τον άνθρωπο του Νεάντερταλ.

© The Times, 2003