ΣΕΡΓΚΕΪ ΧΡΟΥΣΤΣΩΦ Νόμιζα ότι ο Στάλιν ήταν ήρωας

Η ιστορία του Σεργκέι Χρουστσώφ είναι η ιστορία ενός νέου που μεγάλωνε σ’

έναν κόσμο χωρισμένο στα δύο. Ο γιος του Νικίτα Χρουστσώφ μιλάει στα «ΝΕΑ» για

τα διλήμματα του πατέρα του, την Κρίση των Πυραύλων και τον Στάλιν: «Ως παιδί

τον θεωρούσα ήρωα. Μετά κατάλαβα γιατί ο πατέρας μου δεν έκλαψε στην κηδεία

του», λέει ο άνθρωπος που έβλεπε τα τείχη να χτίζονται και ύστερα να

πέφτουν…

Πέρασαν 40 χρόνια από την παρ’ ολίγον σύγκρουση των δύο υπερδυνάμεων στην

Κούβα, τον Οκτώβριο του 1962. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς ο Νικίτα

Χρουστσώφ, τότε ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, εγκατέστησε με μυστικότητα

πυρηνικές κεφαλές στο νησί. Όταν το θέμα έγινε γνωστό στις ΗΠΑ, πυροδοτήθηκε

μια κρίση που λίγο έλειψε να οδηγήσει σε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Οι Σοβιετικοί

αξιωματικοί είχαν εντολές να χρησιμοποιήσουν τα πυρηνικά όπλα, αν οι

Αμερικανοί επιχειρούσαν εισβολή στην Κούβα. Οι δύο πλευρές τελικά

συμβιβάστηκαν όταν ο Νικίτα Χρουστσώφ απέσυρε τις κεφαλές, ανακουφίζοντας τον

Τζων Φ. Κέννεντυ και ολόκληρο τον πλανήτη.

Ήταν «γεράκι». Ο 67χρονος Σεργκέι Χρουστσώφ (Sergei Khrushchev) έζησε

την ένταση των γεγονότων από κοντά. Η Κρίση των Πυραύλων τον βρήκε στα 27 του

χρόνια. Ήταν τότε ένα «γεράκι» ειδικευμένο στην κατασκευή πυρηνικών κεφαλών.

Γι’ αυτό και ο πατέρας του τον συμβουλευόταν, παρά το νεαρόν της ηλικίας του.

Πότε έμαθε τα σχέδια του πατέρα του να στείλει πυρηνικές κεφαλές στην Κούβα;

«Αμέσως μόλις πήρε την απόφαση. Ήταν άνοιξη του ’62, θυμάμαι, Σαββατοκύριακο.

Ο πατέρας μου μόλις είχε επιστρέψει στο σπίτι μας, που βρισκόταν έξω από τη

Μόσχα, από μία επίσκεψη στη Βουλγαρία. Μου είπε ότι οι Αμερικανοί σκόπευαν να

κάνουν εισβολή στην Κούβα για να “ρίξουν” τον Κάστρο. Και ότι δεν υπήρχε άλλος

τρόπος να τους εμποδίσει από το να στείλει στο νησί πυρηνικές κεφαλές»,

θυμάται.

«Δεν ήταν μια πράξη επιθετικότητας», τονίζει. «Ήταν ένα σημάδι προς τους

Αμερικανούς να μην εισβάλουν στην Κούβα. Δεν ήθελε να κάνει επίδειξη δύναμης.

Ήθελε να προστατεύσει τους συμμάχους του και πίστευε ότι αυτό δεν γινόταν με

τους συμβατικούς τρόπους. Ήταν, άλλωστε, μέρος της ψυχροπολεμικής

συμπεριφοράς. Έπρεπε να προστατεύεις όλους τους συμμάχους σου, διαφορετικά

έδειχνες στους εχθρούς ότι είσαι ευάλωτος».

Ο Νικίτα Χρουστσώφ δεν περίμενε ότι η κίνησή του θα οδηγούσε σε μια κρίση

τέτοιου μεγέθους. «Ξέρετε, ο πατέρας μου είχε διαφορετικό ψυχισμό. Αν είσαι

μια χώρα κι έχεις στα σύνορά σου γείτονες, οι οποίοι είναι εχθροί, είσαι πάντα

έτοιμος να πολεμήσεις. Οι Αμερικανοί προστατεύονται από δύο ωκεανούς και έχουν

διαφορετική νοοτροπία». Γι’ αυτό, λέει, «δημιουργήθηκε ψύχωση στην Αμερική για

τους δικούς μας πυραύλους. Δεν τους ένοιαζαν οι πύραυλοι στη Σιβηρία, τους

πείραξαν, όμως, οι πύραυλοι στην Κούβα».

Ίσες δυνάμεις. Επρόκειτο για δύο δυνάμεις που ήθελαν να γίνονται

σεβαστές ως ίσες: «Οι ΗΠΑ αρνούνταν να αναγνωρίσουν τη Σοβιετική Ένωση ως ίση

και με αυτό τον τρόπο τους στείλαμε ένα δυνατό μήνυμα: ότι είμαστε ίσοι. Αυτή

ήταν η πολιτική της κρίσης, που κάθε φορά κλιμακωνόταν. Θα μπορούσε να έχει

συμβεί οπουδήποτε, στο Βερολίνο ή στη Μέση Ανατολή. Η Κρίση των Πυραύλων ήταν

το αποκορύφωμα αυτής της κρίσης».

Δεν θα έπρεπε ο πατέρας του να είχε προβλέψει την αντίδραση των ΗΠΑ; «Ξέρετε,

η Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ διαφορετική. Οι άνθρωποι έκαναν σχέδια χωρίς να

συνειδητοποιούν τις αντιδράσεις, και πολλές φορές έπαιρναν λάθος αποφάσεις.

Για παράδειγμα, είναι εύκολο να προβλέψει κανείς ότι αν οι ΗΠΑ επιτεθούν στο

Ιράκ ο Σαντάμ Χουσείν θα πέσει, δεν μπορεί, όμως, να προβλέψει την αντίδραση

του μουσουλμανικού κόσμου και των τρομοκρατικών ομάδων».

Πριν από μερικές ημέρες υποστηρίχθηκε ότι ο άνθρωπος που «έσωσε» τον κόσμο

ήταν ο Βασίλι Αρχίποφ, αξιωματικός του σοβιετικού Ναυτικού, ο οποίος βρισκόταν

στο υποβρύχιο Β-59 και την 27η Οκτωβρίου του 1962 εμπόδισε τους άλλους δύο

αξιωματικούς να εξαπολύσουν πυρηνική τορπίλη εναντίον αμερικανικού σκάφους.

Αληθεύει; «Οι άνδρες είχαν σαφή εντολή να μη χρησιμοποιήσουν πυρηνικά, αν δεν

δεχθούν επίθεση. Οπότε, όλοι άρχισαν να αναρωτιούνται αν δέχονται επίθεση ή

όχι. Ο Αρχίποφ διαφωνούσε, γιατί πίστευε ότι οι βόμβες που δέχονταν δεν ήταν

καταστροφικές, απλώς έκαναν θόρυβο και άρα δεν αποτελούσαν επίθεση. Πολλοί

αξιωματικοί, όμως έκριναν με αυτό τον τρόπο. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλοί άνθρωποι

που έσωσαν τον κόσμο».

Στη Ρωσία, ωστόσο, δεν υπάρχει η αντίληψη ότι αυτή η κρίση ήταν τόσο

σημαντική: «Είναι μέρος της αμερικανικής μυθολογίας, ακριβώς επειδή ήταν η

πρώτη φορά που οι ΗΠΑ συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να καταστραφούν. Μέρος

της ίδιας μυθολογίας είναι και η αντίληψη ότι τον Νικίτα Χρουστσώφ τον “έριξε”

από την εξουσία η κρίση. Δεν ήταν η Κρίση των Πυραύλων, αλλά η σοβιετική

νομενκλατούρα που δεν ήθελε τις μεταρρυθμίσεις του και τον αντικατέστησε με

τον Μπρέζνιεφ».

Η ευθύνη των ΗΠΑ

Τελικά, υπάρχουν νικητές και ηττημένοι από τον Ψυχρό Πόλεμο; «Ο πόλεμος αυτός

δεν έκανε καλό σε κανέναν. Όμως βοήθησε τις ΗΠΑ να γίνουν η μοναδική Μεγάλη

Δύναμη. Τώρα έχουν την ευθύνη και η μοίρα του κόσμου εξαρτάται από τα λάθη

τους».

Φαντάζεται ποτέ πώς θα ήταν ο κόσμος αν το οικοδόμημα της Σοβιετικής Ένωσης

δεν είχε καταρρεύσει; «Πώς θα ήταν ο κόσμος αν υπήρχε ακόμα η αρχαία ελληνική

ή η βυζαντική αυτοκρατορία;» απαντά.

Η χειρότερη στιγμή για τον ίδιο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου; «Ήταν

καλή εποχή για μένα, επειδή ήμουν νέος. Όλες οι εποχές έχουν τα καλά τους και

τα κακά τους. Είμαστε υπερήφανοι που στείλαμε πυραύλους στο φεγγάρι, που

φτιάξαμε πυρηνικές κεφαλές. Άλλοτε ήμασταν εμείς πολύ μπροστά κι άλλοτε οι

Αμερικανοί. Έτσι είναι η ζωή παντού…», φιλοσοφεί ο Σεργκέι Χρουστσώφ, από το

γραφείο του στο Brown University των ΗΠΑ, όπου κάνει έρευνες και δίνει

διαλέξεις για τη σοβιετική ιστορία από το 1991, ενώ από το 1999 έχει την

αμερικανική υπηκοότητα…

«Ο πατέρας μου δεν έβγαλε δάκρυ…»

Ο Νικίτα Χρουστσώφ μετά την Επανάσταση του 1917 εντάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό,

αργότερα υποστήριξε τον Στάλιν και έως το 1935 ήταν ο δεύτερος τη τάξει στο

Κομμουνιστικό Κόμμα της Μόσχας. Μετά τον θάνατο του Στάλιν πήρε την εξουσία

μαζί με τον Νικολάι Μπουλγκάνιν, αλλά γρήγορα έγινε η κυρίαρχη προσωπικότητα.

Υποστήριξε θερμά τις μεταρρυθμίσεις στη σοβιετική κοινωνία, ενώ ήταν ο πρώτος

Σοβιετικός πρόεδρος που μίλησε για «ειρηνική συνύπαρξη με τη Δύση» για να

μειωθούν οι ψυχροπολεμικές εντάσεις.

Μιλούσε ο Νικίτα Χρουστσώφ για τον Στάλιν; «Και βέβαια όχι! Ήταν πολύ πιο

επικίνδυνο γι’ αυτόν απ’ οποιονδήποτε άλλον να μιλάει για τον Στάλιν και

μάλιστα μέσα στο σπίτι! Θα τον έκλειναν στη φυλακή και ποιος ήξερε μετά τι θα

γινόμασταν εμείς… Όλα τα διαμερίσματα παρακολουθούνταν. Ο Στάλιν λάτρευε ν’

ακούει τα τηλεφωνήματα των συνεργατών του. Είχε ειδική γραμμή για ν’ ακούει τι

έλεγαν γι’ αυτόν».

Θανατικές ποινές. Όμως είχε υπογράψει εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες,

θανατικές ποινές μαζί με τον Στάλιν. «Όταν είσαι στην ηγεσία υπάρχουν πολλά

που πρέπει να υπογράψεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα έχεις αποφασίσει εσύ.

Άλλωστε, ο Στάλιν τούς έβαζε να υπογράφουν γιατί ήθελε να τους εμπλέξει όλους.

Ο πατέρας μου προσπάθησε να μειώσει τους φόνους, αλλά ήταν πολύ δύσκολο και

επικίνδυνο. Δεν μπορούσε να αντιδράσει ανοιχτά…».

Θυμάται ένα περιστατικό που του είχε αφηγηθεί ο πατέρας του. «Μια φορά είχαν

κατηγορήσει τον διάσημο ποιητή Μαξίμ Ρίλσκι ως εθνικιστή επειδή έγραφε τα

ποιήματά του στα ουκρανικά. Ο πατέρας μου δεν συμφωνούσε και τηλεφώνησε στον

Στάλιν. Του είπε ότι επρόκειτο να φυλακίσουν τον ποιητή, αλλά ότι έχει γράψει

υπέροχα ποιήματα για εκείνον στα ουκρανικά. Τελικά τον άφησαν ελεύθερο. Αλλά

αυτό ήταν εξαίρεση…».

Η κηδεία. Όταν πέθανε ο Στάλιν, πώς αισθάνθηκε; «Δεν θα ξεχάσω την

ημέρα της κηδείας του. Οι δρόμοι ήταν πλημμυρισμένοι από κόσμο. Θυμάμαι με

πήρε ο πατέρας μου από το χέρι και πήγαμε. Σταθήκαμε σ’ έναν δρόμο, δεν

μπορούσαμε να κουνηθούμε από τον κόσμο. Τότε θεωρούσα τον Στάλιν πολύ μεγάλο

ήρωα κι έκλαψα. Ο πατέρας μου δεν έβγαλε δάκρυ. Ύστερα γυρίσαμε στο σπίτι κι

εκείνος κάθησε στον καναπέ. Έδειχνε κουρασμένος. “Πρέπει να πάω να κοιμηθώ”,

μου είπε, και έφυγε. Από μέσα μου νευρίασα και τον κατηγόρησα. Μου φαινόταν

αδιανόητο ότι ο Στάλιν είχε πεθάνει και ο πατέρας μου πήγαινε για ύπνο!

Αργότερα, κατάλαβα…».

Ο Νικίτα Χρουστσώφ αποφάσισε το 1956 να αποκαλύψει τα εγκλήματα του Στάλιν.

Γιατί το έκανε; «Γιατί πίστευε στις κομμουνιστικές ιδέες. Πίστευε ότι αυτές

μπορούν να φέρουν τον παράδεισο. Όχι, όμως, έναν παράδεισο περικυκλωμένο από

συρματοπλέγματα, αλλά έναν παράδεισο όπου έπρεπε να πει στους ανθρώπους την

αλήθεια για τα εγκλήματα».

Όταν ο πατέρας του αποφάσισε να γράψει τα απομνημονεύματά του, ο Σεργκέι

ανέλαβε να τα μεταφράσει και να βρει τρόπο να τα βγάλει από τη χώρα. Αυτό

έγινε μέσω ενός δημοσιογράφου που συνεργαζόταν με την KGB. Τα γραπτά πέρασαν

πρώτα από τα χέρια του Μπρέζνιεφ, που έκανε περικοπές στα επίμαχα σημεία, και

τα άφησε να βγουν από τη χώρα. Γιατί ήθελε τόσο πολύ να τα εκδώσει ο

Χρουστσώφ; «Όταν σε κυνηγούν, ο πιο εύκολος τρόπος για να πάψουν, είναι να τα

δημοσιεύσεις όλα».

«Στον πόλεμο δεν σκέπτεσαι. Πολεμάς…»

Τι γνώμη είχε, άραγε, ο Νικίτα Χρουστσώφ για τους Γερμανούς; «Γνώμη;» αντιδρά

γελώντας στο άκουσμα της ερώτησης. «Στον πόλεμο δεν σκέπτεσαι. Πολεμάς. Μετά

τον πόλεμο είχε φίλους»…

Και ο ρόλος του στην πρωτοβουλία για την κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου

στις 13 Αυγούστου του 1961; «Η αρχική πρόταση ήλθε από τον ηγέτη του

Ενοποιημένου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας, τον Βάλτερ Ούλμπριχτ. Ο

πατέρας μου ήταν ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης και άρα, φυσικά, είχε ρόλο σ’

αυτό».

Ο ίδιος έχει ταξιδέψει στη Γερμανία. Πώς τον αντιμετώπισαν οι Γερμανοί; «Οι

Γερμανοί είναι πολύ καλά μορφωμένοι και αναγνωρίζουν το όνομά μου. Όμως δεν

συνάντησα ποτέ εχθρότητα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι ανήκουν στο παρελθόν. Δεν

μπορείς να ζεις στο παρελθόν. Διαφορετικά, δεν μπορείς να ρίχνεις το φταίξιμο

στο μέλλον».

Ωστόσο, το Τείχος το επισκέφθηκε. «Είδα τα απομεινάρια. Όμως οι τουρίστες

πήραν το μεγαλύτερο μέρος του Τείχους. Καθόλου επιχειρηματική κίνηση. Αν είχαν

κρατήσει τα κομμάτια, θα τα δάνειζαν στο Ισραήλ που χτίζει τώρα το δικό του

Τείχος!».