Το Βιβλίο της Ζωής γέμισε ανακαλύψεις

Ακατάληπτα κύτταρα που αποκρυπτογραφήθηκαν, φωτογραφίες με μυστηριώδη

φαράγγια που λάξευσαν αρχαίοι ωκεανοί στην επιφάνεια του Άρη, εξελίξεις στην

κλωνοποίηση και την κβαντοφυσική, πλαστικά ηλεκτρονικά και διαστημικά ραντεβού

στον… Έρωτα είναι οι σπουδαιότερες ανακαλύψεις της επιστήμης την χρονιά που

φεύγει.

Το τοπ 10 των επιστημονικών επιτευγμάτων του 2000 δημοσιεύει στο τελευταίο

τεύχος του το αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό «Science», τηρώντας μία

παράδοση που ξεκίνησε πριν από χρόνια.

Το ανθρώπινο γονιδίωμα

Πολλές και σημαντικές οι εξελίξεις της επιστήμης φέτος, και οι περισσότερες

εντυπωσιακές. Δύσκολο να επιλέξει κανείς τις 10 σπουδαιότερες. Όμως, όλοι

συμφωνούν για την πρώτη των πρώτων χωρίς καμία αντίρρηση: Η συγγραφή του

Βιβλίου της Ζωής, η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, που ανακοινώθηκε

από κοινού στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία τον περασμένο Ιούνιο,

αποτελεί το μεγαλύτερο βήμα της επιστήμης όχι μόνο για το 2000, αλλά, δεν

διστάζουν να πουν πολλοί, ίσως και των τελευταίων 100 χρόνων, κυρίως για τις

δυνατότητες που ανοίγει στον τομέα της υγείας. Και μάλιστα, ένας από τους

τρεις κυριότερους πρωταγωνιστές της ανακάλυψης είναι ο Έλληνας επιστήμονας κ.

Άρης Πατρινός.

Το «Science» εξηγεί την προτίμησή του: «Τα χρωμοσώματα μεταφέρουν τη φλόγα της

ζωής από τη μία γενιά στην άλλη για όλους τους οργανισμούς στη Γη. Κάθε

χρωμόσωμα ­ δηλαδή μόρια του DNA ­ αποτελείται από ένα σενάριο γραμμένο με μία

αλφάβητο τεσσάρων γραμμάτων. Μέχρι πριν από λίγο καιρό, το να βρει κανείς τη

σωστή σειρά αυτών των γραμμάτων ήταν τόσο αργή, βασανιστική διαδικασία, που

μόνο ο πιο αφοσιωμένος γενετιστής επιχειρούσε να διαβάσει μία ολόκληρη

«παράγραφο» ­ ένα γονίδιο. Σήμερα όμως, η αλληλουχία του γονιδιώματος είναι

μία παγκόσμια επιχείρηση δισεκατομμυρίων δολαρίων». Επιστήμονες από τους

τομείς βιολογίας, χημείας, φυσικής, μαθηματικών, επιστήμης των υπολογιστών και

μηχανικής ένωσαν τις δυνάμεις τους και δημιούργησαν τεραστίων διαστάσεων

βάσεις δεδομένων, με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται οι

βιολόγοι για να αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτονται και εργάζονται.

Και οι ρυθμοί με τους οποίους επιτυγχάνεται η πρόοδος σε αυτόν τον χώρο είναι

υπερεντατικοί. Πριν από έναν μόλις χρόνο, οι επιστήμονες είχαν διαβάσει το

γονιδίωμα μόνο ενός πολυκυτταρικού οργανισμού, ενός σκουληκιού. Μέσα στο 2000

όμως, κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν την αλληλουχία του γονιδιώματος για τη

μεσογειακή μύγα, τον άνθρωπο και το φυτό κάρδαμος. Βρίσκονται επίσης πολύ

κοντά στην ολοκλήρωση του γονιδιώματος για το ποντίκι, τον αρουραίο και

ορισμένα είδη ψαριών. Στις ερευνητικές επιτυχίες καταγράφονται ακόμα οι

αλληλουχίες απλούστερων οργανισμών, όπως των μικροβίων που προκαλούν τη χολέρα

και τη μηνιγγίτιδα, κάτι που μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων

αποτελεσματικών φαρμάκων γι’ αυτές τις ασθένειες. Αυτές οι πληροφορίες

βρίσκονται δωρεάν στη διάθεση των επιστημόνων όλου του κόσμου, που έχουν

ξεκινήσει την προσπάθεια δημιουργίας φαρμάκων που θα αλλάξουν τη ζωή μας.

Τα ριβοσωμάτια

Δεύτερη σημαντικότερη επιστημονική εξέλιξη για το 2000 είναι, σύμφωνα με το

«Science», η δημιουργία του πρώτου μοριακού χάρτη των ριβοσωματίων, που

αποτελούν το «εργοστάσιο» πρωτεϊνών του κυττάρου. Η χαρτογράφηση έφερε στο φως

νέες λεπτομέρειες για τη δομή τους, ενώ έκανε γνωστό ότι το RNA (ριβονουκλεϊκό

οξύ) ευθύνεται για τη λειτουργία των κυττάρων αυτών που ονομάζονται

ριβοσωμάτια. Παρ’ όλο που η ανακάλυψη αυτή δεν έγινε πρώτη είδηση στις

εφημερίδες, θεωρείται σπουδαία καθώς ίσως αποδείξει ότι η ζωή ξεκίνησε από το

RNA και όχι από το DNA. Η γενετική πληροφορία αποθηκεύεται στο DNA, αλλά για

να λειτουργήσει το σώμα θα πρέπει να μεταφραστεί σε RNA. Έπειτα, το

ροβοσωμάτιο μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτή τη συνταγή για να δημιουργήσει

πρωτεΐνη, που είναι η βασική λειτουργία του κυττάρου.

Οι πρόγονοί μας

Στη συνέχεια των σπουδαίων επιστημονικών ανακαλύψεων, τα φώτα της δημοσιότητας

πέφτουν στα απολιθωμένα κρανία ηλικίας 1,7 εκατομμυρίων ετών που βρέθηκαν στη

Γεωργία. Πρόκειται πιθανώς για τους πρώτους προγόνους του ανθρώπινου είδους

που αναζήτησαν μία καλύτερη τύχη εκτός Αφρικής.

Πλαστικά ηλεκτρονικά

Η ανακάλυψη των πλαστικών ηλεκτρονικών και οι δυνατότητες εξέλιξης της

τεχνολογίας τους με τη χρήση οργανικών μορίων εντυπωσιάζει τους επιστήμονες.

Το φετινό Νόμπελ Χημείας πήγε σε τρεις επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την

έρευνα σε αυτόν τον τομέα. Επεξεργαστές υπολογιστών από οργανική ύλη, που

τυπώνονται σε πλαστικό και χρησιμοποιούνται σε επίπεδες οθόνες, ηλεκτρονικές

ετικέτες, ακόμα και κινητά «μιας χρήσης», είναι οι πιθανές εφαρμογές τους.

Η κλωνοποίηση

Στη μέση της λίστας βρίσκεται ο όρος της μόδας: Η πρόοδος στην έρευνα για την

κλωνοποίηση κυττάρων και οργανισμών.

Μέσα στο 2000, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα ενήλικα βλαστικά κύτταρα ­ τα

κυρίως κύτταρα του οργανισμού ­ μπορούν να αλλάξουν ταυτότητα και λειτουργία,

κάτι που ανοίγει νέους δρόμους στις μεταμοσχεύσεις οργάνων και ιστών.

Αρχαίοι ωκεανοί

Σειρά έχει το Διάστημα: Μία μεγάλη έκπληξη περίμενε φέτος τους επιστήμονες που

μελέτησαν χιλιάδες φωτογραφίες από την επιφάνεια του Άρη. Φαράγγια, χάσματα,

ραβδώσεις στο έδαφος σε πάρα πολλά σημεία του Κόκκινου Πλανήτη ερμηνεύτηκαν ως

ένδειξη ότι πριν από πολλά χρόνια ­ λιγότερο από ένα εκατομμύριο ­ κυλούσε

νερό στον Άρη, κάτι που αυξάνει τις πιθανότητες εξωγήινης ζωής. Ωκεανοί και

λίμνες κοσμούσαν την επιφάνεια του πλανήτη.

Αντίστοιχες ενδείξεις ύπαρξης νερού ανακάλυψαν οι επιστήμονες και στην

επιφάνεια της Ευρώπης, ένα από τα φεγγάρια του μακρινού Δία.

Παραμένοντας στο υπερπέραν, οι αστρονόμοι ολοκλήρωσαν μέσα στη χρονιά που

τελειώνει τους λεπτομερέστερους χάρτες του σύμπαντος, ρίχνοντας φως στη

δημιουργία του και γεννώντας αμφιβολίες για παλιότερες θεωρίες της προέλευσής

του. Η ετυμηγορία τους; Το σύμπαν είναι επίπεδο.

Για την υγεία

Επιστρέφοντας στην βιολογία, οι ορμονικοί υποδοχείς καταλαμβάνουν μία από τις

τιμητικές θέσεις στο τοπ 10 της επιστήμης. Συγκεκριμένα, η καινούργια γνώση

για τον ρόλο τους που βοηθά τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα τον

μεταβολισμό της χοληστερόλης και της παραγωγής φολικού οξέος, καθώς και τους

μηχανισμούς δημιουργίας του διαβήτη και του καρκίνου.

Ο Έρωτας

Μία θέση πιο κάτω βρίσκεται το διαστημικό ραντεβού με τον Έρωτα: Η συνάντηση

του διαστημικού σκάφους Near-Shoemaker με τον αστεροειδή και η ανακάλυψη στα

έγκατά του ενός μυστικού δεκαετιών: ότι δηλαδή κρύβει υλικό από το αρχαιότερο

στο σύμπαν και ότι από εκεί ξεκινούν πολλοί μετεωρίτες που πέφτουν στη Γη.

Η κβαντοφυσική

Την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν ανακαλύψεις στην επιστήμη της κβαντοφυσικής, που

βρίσκονται πέρα από τα όρια της κοινής λογικής, όπως η δυνατότητα ηλεκτρικών

ρευμάτων να βρίσκονται σε δύο αντίθετα σημεία ταυτόχρονα.

Τέλος, το «Science» προβλέπει τους τομείς όπου αναμένονται οι μεγαλύτερες

επιστημονικές ανακαλύψεις μέσα στο 2001 ­ οι μολυσματικές ασθένειες, η χρήση

δορυφόρων στη μελέτη των ωκεανών, η σύνθεση του RNA, η ασυμμετρία στην

ανάπτυξη των κυττάρων ­ και πως θα αυξηθεί η χρηματοδότηση επιστημονικών

ερευνών σε όλο τον κόσμο.