Η παρτίδα και η παγίδα των ανθρώπινων σχέσεων

Αν τη νουβέλα της Ευρυδίκης Νικήτα «Οδοντωτή μνήμη» θα τη χαρακτήριζε κανείς ως ένα πεζό στο οποίο κυριαρχεί σχεδόν αποκλειστικά η λειτουργία της μνήμης, με την έννοια ενός καθοριστικού στοιχείου για πράξεις και παραλείψεις που συντελούνται σε χρόνο ενεστώτα, δεν είναι πρωτίστως γιατί η μνήμη συνιστά το δεύτερο συνθετικό στον τίτλο του βιβλίου. Με το πρώτο μάλιστα να υπαινίσσεται μια μνήμη που προβάλλει απειλητική ακόμη και όταν αισθάνεσαι να έχεις συμφιλιωθεί μαζί της. Είναι κυρίως γιατί η μνήμη προκειμένου να διατηρήσει ακέραιο το υλικό που τη συγκροτεί χρειάζεται να το τροποποιεί συνεχώς, να δημιουργεί μια προοπτική ώστε αν γινόταν να επαναληφθούν τα, έτσι ή αλλιώς, βιωμένα γεγονότα να ήταν δυνατόν να αναπέμψουν έναν ήχο που δεν είχε γίνει αντιληπτός όταν συντελούνταν. Με την ίδια μάλιστα τη μνήμη, όπως ανακυκλώνεται συνήθως ανατροφοδοτούμενη, να μπορεί να παρακάμψει τον κίνδυνο να περιλάβει μέσα της ως απλή πληροφορία κάτι που υπήρξε άλλοτε ένα συγκλονιστικό γεγονός.

Με τη χρήση επιπλέον του δεύτερου προσώπου, όπως διαμορφώνεται ο αφηγηματικός καμβάς, να αναδεικνύει μια εξαιρετική δυναμική, αφού τα πρόσωπα και οι αναμεταξύ τους σχέσεις διατηρώντας την αυτοτέλεια και την ευκρίνειά τους μπορούν να μοιράζονται έναν λόγο που ο καθένας θα ήταν δυνατόν να τον διεκδικήσει για λογαριασμό του, ενώ τώρα δίνει την εντύπωση ότι ενδέχεται να τον υπονομεύσει. Με κύριο συνδετικό κρίκο ανάμεσα σε όλα τα πρόσωπα το γεγονός πως αν το καθετί που έχει καταγραφεί ως μνήμη επιδίωκε, συνειδητά ή ασύνειδα, να ταυτιστεί με κάτι που συμβαίνει στο παρόν θα υποθήκευε το μέλλον σε μια αβεβαιότητα ακόμη και για τα πιο χειροπιαστά πράγματα. Υποχείριοι σημειωτέον οι ήρωες της Νικήτα, όποιος κι αν είναι ο βαθμός συγγένειας, γνωριμίας ή πάθους ανάμεσά τους, μιας περίπλοκης εσωτερικής διαδρομής με διαφορετικό τον χρόνο που η διαδρομή αυτή υπόκειται σε εξάρσεις ή σε υφέσεις, δεν παύει να τη θεωρούν ως την κύρια προϋπόθεση για μια ουσιαστική επικοινωνία ανάμεσά τους.

Ακόμη και όταν ο καθένας τους τη βιώνει για λογαριασμό του ως αποτυχία. Θα έλεγε κανείς πως η Αθηνά και ο Αρης, η Ελίνα και ο Ορφέας, ο Πάτρικ, ο Αλέξης, ο Εϊνταμ και η Δανάη, παρά τις διαφορές της ηλικίας και του χαρακτήρα τους, μοιάζει να μοιράζονται ένα μεγάλο μυστικό που με τις επιμέρους τους συμπεριφορές –είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι –αποσκοπούν να το κάνουν ακόμη πιο απρόσβλητο. Να το κρατήσουν μακριά από κάθε μη μυημένο –έστω και αν οι ίδιοι δεν θεωρούν τον εαυτό τους ως ένα είδος μύστη. Διαφορετικά είναι αδύνατον να εξηγηθεί γιατί παραμένουν τόσο σφιχτά κολλημένοι ανάμεσά τους, ενώ ταυτόχρονα εκφράζουν μια ελευθερία στις επιλογές τους που θα μπορούσε να τους φέρει μακριά τον έναν από τον άλλον χωρίς τρομακτικές, αισθηματικά ή πρακτικά, συνέπειες.

Η «Οδοντωτή μνήμη» της Ευρυδίκης Νικήτα, όσο και αν φαίνεται να παρακολουθεί τις ανθρώπινες σχέσεις όπως μελετά κανείς τις κινήσεις του σε μια παρτίδα σκάκι, ουσιαστικά θεωρεί την ίδια τους τη φύση συνώνυμη μιας παγίδας, με τον πραγματικά ή φαινομενικά αδύνατο να γίνεται ο κυρίαρχος του παιχνιδιού και τον πλέον ευφυή να σύρεται όπως ο ήρωας στην «Ανθρώπινη δουλεία» του Σόμερσετ Μομ. Αν θα προσπαθούσε να διαλευκάνει κανείς το είδος του μυστικού που φαίνεται να δένει όλους αυτούς τους ανθρώπους μεταξύ τους –λογοτεχνικά μάλιστα τόσο πιο εκμεταλλεύσιμο το μυστικό καθώς παραμένει για τους ίδιους ασύνειδο –θα έβλεπε ότι δεν είναι άλλο από την ετοιμόρροπη βεβαιότητα πως, αν και περιχαρακωμένοι στον κόσμο τους, δεν έχουν στερηθεί την προοπτική της αλλαγής ή και του θαύματος ακόμη.

Κάτι περισσότερο: σαν να συνιστά η στάση τους αυτή τον μοναδικό τρόπο για να ξαναπιάσουν τη ζωή τους από την αρχή ενώ το κουβάρι των σχέσεών τους, όπως έχει στο μεταξύ εξελιχθεί, θα τους αποκάλυπτε την άκρη του νήματος που θα τους οδηγούσε σε μια προσωρινή έστω διέξοδο.