Ενας θρύλος υπό αμφισβήτηση

Είναι 6 Ιουνίου του 1944, η περίφημη D-Day, η αρχή του τέλους για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πάνω σε ένα από τα πλοία που μεταφέρουν εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων από τη Βρετανία στη Νορμανδία βρίσκεται και ένας ούγγρος φωτορεπόρτερ, ο Ρόμπερτ Κάπα, που συνοδεύει την πρώτη μεραρχία του αμερικανικού πεζικού. Ο Κάπα αποβιβάζεται στην παραλία Ομάχα μαζί με τις συμμαχικές δυνάμεις, επί μιάμιση ώρα τραβάει φωτογραφίες, τσαλαβουτώντας μέσα στα νερά, εν μέσω διασταυρούμενων πυρών. Στο τέλος της μάχης τον συμπεριλαμβάνουν στις λίστες των νεκρών.

Αυτός όμως είχε καταφέρει να διαφύγει, είχε μεταβεί στο Γουέιμουθ και από εκεί έστειλε τέσσερα ρολά φιλμ με συνολικά 106 φωτογραφίες στο γραφείο που διατηρούσε στο Λονδίνο το «Life», ο εργοδότης του, το αμερικανικό περιοδικό που τότε είχε κυκλοφορία μεγαλύτερη από δύο εκατομμύρια αντίτυπα. Αλίμονο όμως, οι διορίες πιέζουν, ο photo editor Τζον Μόρις ζητά από όλους να βιαστούν, ένας άπειρος βοηθός εργαστηρίου αυξάνει ανεπίτρεπτα τη θερμοκρασία του στεγνωτηρίου, τα 95 αρνητικά καταστρέφονται, σώζονται μόνο 11 φωτογραφίες, μοναδικά τεκμήρια από την Απόβαση στη Νορμανδία. Δημοσιεύονται στο τεύχος του «Life» που κυκλοφορεί τη 19η Ιουνίου του 1944. Είναι οι «Σπουδαίες Εντεκα».

Ο θρύλος ήδη έχει χτιστεί και θα βοηθήσει τον Ρόμπερτ Κάπα να ιδρύσει τρία χρόνια αργότερα, από κοινού με άλλους σπουδαίους και δη τον γάλλο φωτογράφο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, το πρακτορείο Magnum Photos. Αλλά μήπως δεν έγιναν ακριβώς έτσι τα πράγματα; Υπάρχει περίπτωση αυτές οι περίφημες φωτογραφίες από την Απόβαση να μην αξίζουν την αίγλη που απολαμβάνουν εδώ και 70 χρόνια; Μια μεγάλη έρευνα που δημοσίευσε σε 40 και πλέον συνέχειες στο μπλογκ του ο Αλαν Ντάγκλας Κόουλμαν, αμερικανός ιστορικός και πρώην κριτικός φωτογραφίας των «New York Times», συγγραφέας οκτώ βιβλίων και περισσότερων από 2.000 δοκιμίων για τη φωτογραφία, προκαλεί αναταραχή στον κόσμο του φωτορεπορτάζ –και όχι μόνο.

Υπό «νευρική κρίση». Ο Κόουλμαν δεν αμφισβητεί φυσικά τη δημοσιογραφική και αισθητική ποιότητα των φωτογραφιών του Κάπα από την D-Day. Στηριζόμενος όμως στην εξέταση των τεχνικών χαρακτηριστικών της μηχανής του, των φιλμ που χρησιμοποιούσε, των συνθηκών κάτω από τις οποίες έγινε το «ατύχημα» στον σκοτεινό θάλαμο, στην ίδια την προσωπικότητα του φωτογράφου και σε μαρτυρίες στρατιωτών που βρέθηκαν εκείνη την ημέρα στην Ομάχα, υποστηρίζει τα εξής: πως ο Ρόμπερτ Κάπα δεν πέρασε μιάμιση ώρα σε εκείνη την αιματοβαμμένη παραλία αλλά το πολύ μισή∙ πως ο φόβος, ή, όπως το θέτει ο ίδιος, μια «νευρική κρίση» τον ώθησε να εγκαταλείψει τη βία των μαχών∙ πως στην πραγματικότητα τράβηξε μόνο (τις διάσημες) έντεκα φωτογραφίες και η ιστορία των 95 αρνητικών που καταστράφηκαν είναι ένα μύθευμα: αν ίσχυαν οι ισχυρισμοί περί «άπειρου βοηθού» και «λάθους στο στέγνωμα» θα είχαν λιώσει όλες οι φωτογραφίες, λέει, δεν θα είχε επιζήσει μέρος του ενός από τα τέσσερα φιλμ επιμένει και απορεί πώς τόσα χρόνια δεν εγέρθηκαν υποψίες, ντρέπεται που πίστεψε και ο ίδιος την επίσημη εκδοχή.