το ψηφιακό άλμπουμ πέντε αιώνων

Η Iστορία δεν γράφεται με «εάν», αλλά στην περίπτωση του περιηγητισμού αξίζει μια εξαίρεση. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τι θα συνέβαινε αν υπήρχαν αεροπλάνα από τον 15o αιώνα. Δεν θα είχε αναπτυχθεί ο περιηγητισμός, αλλά και οι χάρτες, τα σχεδιαγράμματα, τα τοπογραφικά με σχολαστικές λεπτομέρειες, οι ξυλογραφίες και λιθογραφίες και αρκετά αργότερα η φωτογραφία τοπίου.

Iδού το έργο του καλόγερου και γεωγράφου Κριστόφορο Μπουοντελμόντι από τη Φλωρεντία. Την ύπαρξή του ίσως να την αγνοούσατε, όπως κι εγώ, μέχρι τώρα. Ομως αυτός ο μοναχός που γεννήθηκε στα τέλη του 14ου αιώνα και πέθανε περίπου το 1430 μας άφησε εκπληκτικούς χάρτες του Αιγαίου και της Κωνσταντινούπολης που περιλαμβάνονται στην έκδοση «Βιβλίο περί Νήσων του Αρχιπελάγους» (79 χάρτες με νησιά και σημαίνουσες χερσαίες περιοχές στις ελληνικές θάλασσες). Με ορμητήριο τη Ρόδο και για περίπου οκτώ χρόνια ταξίδεψε από το 1406 στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, στην Κωνσταντινούπολη και στην Κύπρο, ενώ με οδηγούς τους χάρτες και τα κείμενα του Πτολεμαίου και του Πλίνιου εξερεύνησε, το 1415, την Κρήτη. Συνέταξε σταδιακά το πρώτο νησολόγιο (isolario), χάρτες για νησιά συνοδευόμενους με ιστορικογεωγραφικά κείμενα. Επέζησε δε ναυαγίου στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων ταξιδεύοντας με δύσκολες καιρικές συνθήκες από τη Ρόδο στη Χίο. Η περιγραφή του «ολοζώντανη»: «Το παρακάτω περιστατικό συνέβη καθώς πλέαμε από τη Ρόδο για Χίο μια σκοτεινή και ομιχλώδη νύχτα, χωρίς φεγγάρι. Κι αυτό, επειδή πιστεύαμε ότι είχαμε βρει το λιμάνι και κατεβάσαμε τα πανιά μας κατά την είσοδό μας σ’ αυτό. Είχαμε όμως πάρει ρότα προς τους υφάλους κοντά στα ακρωτήρια που νομίσαμε για λιμάνι. Αλίμονο, δυστυχία μας! Ακόμα κι όταν θελήσαμε να απομακρυνθούμε από τις ακτές, δεν μπορούσαμε να το κάνουμε, αν και προσπαθήσαμε πολύ. Ετσι, τελικά αναγκαστήκαμε να αποβιβαστούμε στην ξηρά και να περάσουμε την ομιχλώδη νύχτα μας με πολλή δυσκολία. Την άλλη μέρα, όταν ξημέρωσε, ψάξαμε για το πλοίο, αλλά δεν μπορούσαμε να το βρούμε πουθενά, καθώς είχε βυθιστεί. Μείναμε έτσι για 5 ημέρες χωρίς τροφή, γιατί ούτε χόρτα δεν φυτρώνουν σ’ αυτό το νησί, και επιζήσαμε χάρη στο νερό που μαζέψαμε από τις κοιλότητες των βράχων. Για τον λόγο αυτόν, πολλοί από τους συντρόφους μου ζήτησαν βοήθεια από τον Θεό. Ετσι, όταν έφτασε η έβδομη μέρα κι αφού δεν μπορούσαμε ακόμα να βρούμε φαγητό, πήγα σε μια σπηλιά και χάραξα το όνομά μου εκεί, πάνω σε έναν βράχο, με τον ακόλουθο τρόπο: «Εδώ, ο μοναχός Κριστόφορο πέθανε από την πείνα».Μετά από αυτό, οι σύντροφοί μου είδαν ένα πλοίο να περνάει από εκεί κοντά. Οι απεγνωσμένες κραυγές τους ήταν και ο λόγος που σωθήκαμε αναπάντεχα».

Εργα πολύτιμα όπως αυτό (μιλάμε για 560 εικόνες) κέρδισαν την αθανασία με την ψηφιοποίησή τους και όλα μαζί, ήτοι περισσότερες από 6.000 εκδόσεις και πάνω από 15.000 χαρακτικά, αποτελούν την ηλεκτρονική κιβωτό «Με το βλέμμα των περιηγητών» της ιστοσελίδας Travelogues.gr του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Από εκεί και η περίπτωση του Γάλλου Λουί Ντουπρέ, ο οποίος ξεκίνησε με προορισμό τη Ρώμη (σπουδαστήριο της Ευρώπης κατά τον 18ο αιώνα), πέρασε στην Ελλάδα και περιηγήθηκε επί τετράμηνο. Το ενδιαφέρον και τα αισθήματα αποτυπώνονται στα έργα του γάλλου εικαστικού περιηγητή που ολοκλήρωσε το συγκεκριμένο ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη και αποτέλεσαν το υλικό της έκδοσης «Ταξίδι στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη».

Δεν είναι μόνο τα έργα ζωγραφικής, οι ξυλογραφίες (ή οι λιθογραφίες) αλλά και τα κείμενα των περιηγητών από τα οποία αντλούμε πληροφορίες για την ανθρωπογεωγραφία που αντίκρισαν και τις περιπέτειές τους. Ο βιβλιογραφικός κατάλογος «Πηγές» που περιλαμβάνει τις εκδόσεις των περιηγητικών έργων από τις οποίες έχει αντληθεί εικονογραφικό υλικό και έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα Travelogues.gr μοιάζει ανεξάντλητος.

Ο ΟΔΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Ανάμεσα στα βιβλία, και η σειρά ταξιδιωτικών οδηγών «Handbook for Travellers» του Γερμανού Καρλ Μπεντέκερ, ο οποίος εμπνεύστηκε από τους οδηγούς του Βρετανού Τζον Μάρεϊ, αλλά πρωτοπόρησε προσθέτοντας στοιχεία για διαδρομές, δρομολόγια και διαμονή. Μεταξύ των οδηγών, κι εκείνος για την Ελλάδα, αναθεωρημένη έκδοση του 1894, με οκτώ χάρτες, δεκαπέντε τοπογραφικά σχεδιαγράμματα και ένα πανόραμα της Αθήνας, όπως την είδε τότε ο καλλιτέχνης από τον Λυκαβηττό. «Ξεφυλλίζοντας» την ψηφιακή έκδοση, ο αναγνώστης δεν μπορεί να μην εντυπωσιαστεί από τη λάμψη του πολύτιμου αυτού έργου που τον κινητοποιεί να συμμετάσχει νοερά στις περιπέτειες του εκάστοτε περιηγητή.