Τα λάθη της ελληνικής κρίσης, τα αντίδοτα και οι ψεκασμοί

Πόσοι πανεπιστημιακοί χρειάζονται, λέει, για να αλλάξουν μια λάμπα; Μπόλικοι: ένας για να χρηματοδοτήσει την αλλαγή, ένας για να την παρατηρήσει και να την καταγράψει, ένας για να μελετήσει τις θεωρητικές της επιπτώσεις, ένας για να την περιγράψει με κατανοητό τρόπο, ένας για να διευθύνει την επιθεώρηση στην οποία οι τέσσερις πρώτοι θα στείλουν το χειρόγραφό τους, δύο για να αξιολογήσουν το χειρόγραφο, έξι – επτά για να διαβάσουν την ανακοίνωση όταν δημοσιευτεί και, με λίγη τύχη, ένας για να διδάξει την αλλαγή στην ερχόμενη γενιά φοιτητών. Τη λάμπα όμως σίγουρα θα την αλλάξει ένας φοιτητής.

Στο συνέδριο όπου βρέθηκα το περασμένο Σαββατοκύριακο στα Χανιά δεν υπήρξε ευτυχώς τέτοια ανάγκη. Οι πανεπιστημιακοί –οικονομολόγοι, δικηγόροι, αναλυτές, πολιτικοί επιστήμονες –που προσκλήθηκαν από το Ελληνικό Φόρουμ Δημόσιας Πολιτικής (Greek Public Policy Forum, μια πρωτοβουλία ελλήνων καθηγητών από βρετανικά πανεπιστήμια) αφοσιώθηκαν έτσι στο θέμα τους: τη μετάβαση από την ευημερία στη λιτότητα και αντιστρόφως. Να τα δέκα πράγματα που έμαθα ακούγοντάς τους.

Η βαθμολογία των δανειστών

Είναι πιο αποτελεσματικό να κόβεις τις δαπάνες –δηλαδή να περιορίζεις το κοινωνικό κράτος –από το να αυξάνεις τους φόρους: αυτό είναι το γενικό συμπέρασμα από τρία Μνημόνια και πέντε χρόνια λιτότητας. Σε αυτή την περιπέτεια, όλοι έχουν κάνει λάθη και αστοχίες. Την ελληνική πλευρά τη βαθμολογούν οι ψηφοφόροι (και η ζωή). Από την πλευρά των δανειστών, τον καλύτερο βαθμό τον παίρνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τον χειρότερο το ΔΝΤ. Το σίγουρο είναι ότι η αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ενωσης έχει τεράστια προβλήματα και πρέπει επειγόντως να μεταρρυθμιστεί.

Τι πήγε στραβά με το πρόγραμμα λιτότητας

Είναι πολλοί οι λόγοι για τους οποίους η Ελλάδα πήγε χειρότερα από άλλες χώρες που ακολούθησαν πρόγραμμα λιτότητας. Ο σημαντικότερος είναι ότι η δημοσιονομική προσαρμογή δεν κατανεμήθηκε ισότιμα στις διάφορες κατηγορίες του πληθυσμού. Ενας άλλος λόγος είναι οι πολιτισμικοί φραγμοί και το ισχυρό αντι-αφήγημα που καλλιέργησαν και εκμεταλλεύτηκαν η άκρα Δεξιά και η ριζοσπαστική Αριστερά.

Ανισότητες και εκτός συνόρων

Οι εξοργιστικές ανισότητες δεν παρατηρούνται μόνο στην Ελλάδα. Οπως δείχνει ένα γράφημα του ΟΟΣΑ που παρουσίασε ο Αριστείδης Χατζής, αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο ΕΚΠΑ, το φτωχότερο ένα πέμπτο του πληθυσμού στην Ελλάδα, στο Μεξικό και στην Ιταλία λαμβάνει το 1/3 των επιδομάτων απ’ ό,τι το πλουσιότερο ένα πέμπτο. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει στην Αυστρία και στις σκανδιναβικές χώρες.

Οι τρεις μεγάλες μεταρρυθμίσεις

Τι πρέπει να συμβεί; Αυτή είναι η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου ευρώ. Ξέρουμε τι ΔΕΝ πρέπει να συμβεί: δεν πρέπει να υπάρξουν άλλες μειώσεις μισθών και συντάξεων και δεν πρέπει να ληφθούν μέτρα όπως συλλογικές απολύσεις. Για το άλλο, το πιο δύσκολο, μια πρακτική απάντηση έδωσε ο Γιώργος Σιώτης, αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο CarlosIIIτης Μαδρίτης: η ελληνική κυβέρνηση να επικεντρωθεί σε τρεις μεγάλες μεταρρυθμίσεις, που πρέπει να είναι πειστικές καθώς αναδύεται ταχύτατα στην ελληνική κοινωνία μια ανεπαρκώς ή εσφαλμένα ενημερωμένη υπο-τάξη. Η μία μεταρρύθμιση είναι η θέσπιση εγγυημένου ελαχίστου εισοδήματος (ναι, αυτού που η Θεανώ Φωτίου αποκαλεί «παγίδα φτώχειας»). Η άλλη είναι η χάραξη μιας στρατηγικής για την τόνωση των εξαγωγών: στην Πορτογαλία αυξήθηκαν, εδώ μειώθηκαν. Η τρίτη είναι η σύνδεση των αποδείξεων με την πραγματοποίηση μιας λοταρίας. Το σύστημα αυτό λειτούργησε με επιτυχία σε χώρες όπως η Ταϊβάν, η Πορτογαλία, η Σλοβακία, η Νότια Κορέα και η Μάλτα, αλλά συνάντησε αντιστάσεις στην Ελλάδα. Τώρα έρχεται ξανά στην επιφάνεια. Αν μη τι άλλο, αξίζει να δοκιμαστεί.

Το παραμύθι του ΔΝΤ

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν υπάρχει. Μια απλή έρευνα του Αξελ Ντρέχερ, καθηγητή Διεθνούς και Αναπτυξιακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, έδειξε ότι καμιά μεγάλη απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί χωρίς τη συμφωνία των Ηνωμένων Πολιτειών (που άλλωστε, λόγω του ποσοστού συμμετοχής τους, διαθέτουν στην πράξη δικαίωμα βέτο). Ολα αυτά τα περί της δύναμης των αναδυόμενων χωρών κ.λπ. είναι παραμύθια. Στην πραγματικότητα, το ΔΝΤ είναι οι ΗΠΑ, η Γερμανία και ολίγηG7. Με αυτή την έννοια, οι απειλές που εκτοξεύονται κάθε τόσο περί αποχώρησης από το ελληνικό πρόγραμμα δεν έχουννόημα.

Το απλό αντίδοτο στην ανεργία

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας είναι χωρίς αμφιβολία η υψηλή ανεργία. Ακούστε όμως τι είπε ένας άνθρωπος της πιάτσας, ο Μάρκος Βερέμης, πρόεδρος και συνιδρυτής της εταιρείαςUpstream, που έχει πάνω από 100 εκατομμύρια πελάτες σε 50 χώρες. Από τις 500.000 εταιρείες που λειτουργούν στην Ελλάδα, μόνο 3.000 πληρούν τα κριτήρια υψηλής ανάπτυξης. Οι εταιρείες αυτές μπορούν να δημιουργήσουν 200.000 θέσεις εργασίας. Από τις 40.000 νέες εταιρείες που έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια στην αγορά, μόνο το 1% πληροί αυτά τα κριτήρια. Με δεδομένο ότι την τελευταία πενταετία έχουν χαθεί ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας –όλες στον ιδιωτικό τομέα -, απαιτούνται 10.000 νέες εταιρείες οι οποίες να πληρούν τα παραπάνω κριτήρια, να είναι δηλαδή ευέλικτες, να μπορούν να αναπτυχθούν γρήγορα και να είναι προσανατολισμένες στις εξαγωγές. Simple.

Το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι μόνο η Ελλάδα, αυτό είναι γνωστό. Το πραγματικό της πρόβλημα είναι οι μικρές επενδύσεις της στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης, πολύ μικρότερες από τις αντίστοιχες επενδύσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ιαπωνίας ή της Νότιας Κορέας. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή το τραπεζικό της σύστημα έχει θέμα. Επειδή το ποσοστό των εταιρειών που χαρακτηρίζουν μεγαλύτερό τους πρόβλημα την πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι υψηλό (με πρωταθλήτριες την Κύπρο, την Ελλάδα και την Ιταλία). Επειδή η λιτότητα έχει αυξήσει το χρέος, με αποτέλεσμα να πληγεί η εμπιστοσύνη των επενδυτών. Για να καταπολεμηθεί όμως το χρέος πρέπει να υπάρξει ανάπτυξη. Και κάτι τέτοιο δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

Η παγίδα των δημοσκοπήσεων

Ατιμο πράγμα οι δημοσκοπήσεις. Ερευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας την οποία παρουσίασε ο Ηλίας Ντίνας, αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έδειξε ότι το να ρωτάς «Μετά την υπογραφή της συμφωνίας με τους δανειστές είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να ψηφίσετε ΣΥΡΙΖΑ;» είναι πολύ διαφορετικό από το να ρωτάς «Μετά την υπογραφή της συμφωνίας με τους δανειστές που ήταν προϊόν σκληρών διαπραγματεύσεων είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να ψηφίσετε ΣΥΡΙΖΑ;» Και στις δύο περιπτώσεις, η αφετηρία του ερωτήματος –η συμφωνία –είναι η ίδια. Αλλά η δεύτερη διατύπωση «βγάζει» μεγαλύτερο ποσοστό ΣΥΡΙΖΑ. Και μπορεί οι δημοσκοπήσεις να μη συνιστούν εκλογικό αποτέλεσμα, είναι όμως πλέον αποδεδειγμένο ότι το επηρεάζουν.

Σπουδαία δουλειά, αλλά χωρίς επικοινωνία

Δεν αρκεί να είσαι καλός, πρέπει και να το «επικοινωνείς». Ο Δήμος Αθηναίων έχει κάνει σπουδαία δουλειά στα ζητήματα των φτωχών, των αστέγων, των προσφύγων, μια δουλειά που αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία σε περιβάλλον βαθιάς κρίσης. Και όμως, αν ρωτήσεις πολλούς Αθηναίους θα σου πουν ότι ο Καμίνης πέρασε και δεν άφησε τίποτα.

Η τεμπελιά και οι θεωρίες συνωμοσίας