Εχουμε την τάση να λησμονούμε ότι ο καιρός του πρώιμου Μεσαίωνα ήταν η εποχή των μεγάλων αιρέσεων και των μεγάλων δογματικών αμφισβητήσεων. Η κοινωνία του πρώιμου Μεσαίωνα είναι φτιαγμένη να περιμένει το τέλος του κόσμου. Και με αυτό το δεδομένο (της καταστροφής) οι άνθρωποι έβλεπαν δαίμονες και οράματα σε μια ζωή που η αιωνιότητά της βρισκόταν μπροστά.

Ο ψυχισμός του μεσαιωνικού ανθρώπου είναι ευάλωτος. Η χριστιανική θρησκεία είναι πρόσφατη και γι’ αυτό δεν προσφέρει πλήρες καταφύγιο στους πληθυσμούς της Ευρώπης που μαστίζεται από βαρβαρικές επιδρομές, λιμούς και μεγάλες επιδημικές ασθένειες. Σε αυτό το πλαίσιο της κοινωνικής πραγματικότητας, οι ιστορικοί της μεσαιωνικής Δύσης, όταν μελετούν τις πηγές για εκείνη την εποχή, δίνουν σημασία στα εκκλησιαστικά αρχεία. Καθώς τα μοναστηριακά και εκκλησιαστικά αρχεία είναι η παλαιότερη και πιο οργανωμένη πηγή για επεξεργασία πληροφοριών. Τόσο τα αρχεία τους με τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου και γέννησης των κατοίκων της ενορίας όσο και τα κατάστιχά τους για τις σοδειές, τις ανταλλαγές αγαθών δίνουν πληροφορίες για την κατανόηση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής αρκετούς αιώνες πριν από τον αιώνα των φώτων και της ορθολογιστικής ερμηνείας των φυσικών φαινομένων.

Τα φίλτρα

Οι πρωτογενείς αρχειακές πηγές δεν αρκούν ως υλικό για να εξηγήσουν τις συμπεριφορές και τις νοοτροπίες που χαρακτήριζαν τις μεσαιωνικές κοινωνίες. Η επεξεργασία τους περνά από τα φίλτρα των ερευνητών που στη συνέχεια προσπαθούν να καταγράψουν το παρελθόν με σκοπό να κατανοήσουν το παρόν. Ο Ντάρεν Ολντριτζ μοιράζεται αυτήν την αντίληψη με τους αναγνώστες του βιβλίου του «Παράξενες ιστορίες του Μεσαίωνα». Διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Γουορτσέστερ και είναι ειδικός στη θρησκευτική Ιστορία της πρώιμης νεωτερικής εποχής, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διεπιστημονική μελέτη της μαγείας και του κακού στη μεταχείρισή τους στη θεολογία, την ποίηση και τον κινηματογράφο.

Θέλησε όμως να συγκεντρώσει τις πιο παράξενες δοξασίες, τις υπερβολικές πεποιθήσεις δεισιδαιμονίας των αγροτικών περιοχών, τις θρυλικές ιστορίες από βίους μοναχών του δυτικού κόσμου και να τις προσφέρει προς αναγνωστική τέρψη. Οι περιπλανώμενοι νεκροί, τα απαγχονισμένα άλογα, η φωνή από την αγχόνη, η δοκιμασία του νερού για τις μάγισσες, οι προφητείες, τα πνεύματα και οι επισκέψεις αγγέλων, ακόμη και η δίκη του χοίρου δίνουν στον αναγνώστη του 21ου αιώνα δείγματα μιας άλλης κυρίαρχης πραγματικότητας. «Οπως συχνά παρατηρούν οι ιστορικοί, η αδυναμία μας να κατανοήσουμε τις πεποιθήσεις των ανθρώπων του παρελθόντος είναι ένα μέτρο της απόστασης που μας χωρίζει από αυτούς. Αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε έστω και για λίγο γιατί ένας γάλλος δικαστής προειδοποιούσε τους συμπολίτες του να μην αγγίξουν μήλα που είχαν μέσα τους τον Διάβολο, θα καταφέρουμε ενδεχομένως να κατανοήσουμε το διανοητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούσε».

Ο Ολντριτζ ανατρέχει σε πατερικά κείμενα, σε χρονικά εποχής γραμμένα από εγγράμματους μοναχούς, σε λαϊκά αναγνώσματα. Χρησιμοποιεί μελέτες περιπτώσεων στο πέρασμα του χρόνου για να φτάσει έως και στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού, στις κοινωνίες των Κουακέρων της Νέας Αγγλίας, για να δώσει απάντηση στο ερώτημα τι ήταν αυτό που έκανε απλούς αλλά και μορφωμένους ανθρώπους να συμπεριφέρονται με τρόπους που φαίνονται σε εμάς σήμερα άλογοι.

Συνύπαρξη

Η μελέτη του φωτίζει τις μεταβολές στα όρια της ψυχοδιανοητικής κατάστασης της προνεωτερικής κοινωνίας. Η συνύπαρξη λυκανθρώπων, οραματιστών, μαγισσών, αιρετικών και πιστών στον λόγο του Θεού μοναχών στις σελίδες του βιβλίου του Ολντριτζ δείχνει ότι η έρευνά του κινείται σε μεγάλη κλίμακα. Ο ειδικός της Μεσαιωνικής Ιστορίας παραθέτει ελκυστικά παράξενες ιστορίες για να κάνει γνωστές ανοίκειες ιδέες από το παρελθόν σε ένα μη ειδικό κοινό. Σκοπός του είναι να μας υπενθυμίσει ότι σημασία έχει να μπορούμε να βλέπουμε όλο το δάσος και όχι μόνο το δέντρο. Να κοιτάζουμε την προοπτική των πραγμάτων, να εξετάζουμε τις κρυφές γωνίες ή να εντοπίζουμε τα πρίσματα που αλλάζουν την αντικειμενικότητα της αλήθειας έτσι ώστε να μη συμπεραίνουμε δογματικά ότι το μεσαιωνικό παρελθόν και η πρώιμη φάση της Αναγέννησης ήταν ένα περιβάλλον σκοταδισμού και ανελευθερίας. Αντίθετα, μας ξεβολεύει από τη βεβαιότητα της σύγχρονης λογικής μας και τονίζει ότι ορισμένες στάσεις που ο νεότερος κόσμος απορρίπτει ως ανορθολογικές και προληπτικές επιβιώνουν στη νεωτερικότητα με διαφορετικές αμφιέσεις.

Ο θείος έρωτας

Σεξ μεταξύ αγγέλων και ανθρώπων

Η Βίβλος και οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν συμφωνούσαν για τη φυσική μορφή των αγγέλων.

Ο Αγιος Αυγουστίνος ήταν αμφίθυμος για το κάτα πόσο είχαν αληθινά σώματα. Μπορούσαν οι άγγελοι να κάνουν έρωτα; Ο Αυγουστίνος έθιξε αυτήν την προοπτική όταν παρατήρησε τη μαρτυρία στη Βίβλο «ότι άγγελοι εμφανίστηκαν στους ανθρώπους μέσα σε σώματα τέτοιου είδους που μπορούσαν όχι μόνο να τους δουν, αλλά και να τους αγγίξουν». Αφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο «τα πνεύματα με σώματα από αέρα να μπορούν να βιώσουν τον σεξουαλικό πόθο και να ζευγαρώσουν, με όποιον τρόπο μπορούν, με γυναίκες που νιώθουν τους εναγκαλισμούς τους». Ο Θωμάς Ακινάτης συμφώνησε μαζί του σε αυτό, αρνήθηκε όμως ότι τα άυλα πνεύματα μπορούσαν ποτέ να βιώσουν σεξουαλική επιθυμία. Αυτό ήταν αδύνατο γιατί «μια πνευματική φύση δεν μπορεί να επηρεαστεί από τέτοιες απολαύσεις όπως αρμόζει στα ανθρώπινα σώματα, αλλά μόνο από εκείνες που αφορούν τα πνευματικά πράγματα». Συνεπώς οι άγγελοι ήταν μη σεξουαλικά όντα. Παρ’ όλα αυτά, ήταν πιθανόν οι εκπεσόντες άγγελοι να προσλάμβαναν ανθρώπινα σώματα για να συνουσιάζονται με τους ανθρώπους, «αλλά να το έκαναν μόνο για την πνευματική ευχαρίστηση της ενθάρρυνσης της αμαρτίας».

Darren Oldridge

Παράξενες ιστορίες του Μεσαίωνα

Μτφ. Αγγελική Στουπάκη, Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2014, σελ. 336

Τιμή: 16 ευρώ

Τελευταία Νέα