«Στη φυλακή, τα μικρά πράγματα γίνονται σπουδαία»

Η αυτοβιογραφία του Μαντέλα, το διάσημο πια Ο μακρύς δρόμος προς την ελευθερία, έγινε μπεστ σέλερ από την έκδοσή του το 1994. Επίσημα έργα δημοσιοποιούνται από το γραφείο του από το 1990 που αποφυλακίστηκε. Ο ίδιος έχει δώσει χιλιάδες συνεντεύξεις, ομιλίες, μαγνητοφωνημένα μηνύματα και συνεντεύξεις Τύπου. Ο τόμος Συζητήσεις με τον εαυτό μου αξιοποιεί το αρχείο του Μαντέλα. Επιλέγει πηγές που σχετίζονται κυρίως με την πολιτική στάση του και παρακολουθεί τον λόγο και τη σκέψη του αφρικανού ηγέτη τόσο μέσα στη φυλακή όσο και μετά την αποφυλάκισή του. Συχνά, η έκδοση αντικρίζει το κείμενο με το σκαναρισμένο τεκμήριο (επιστολή, σημείωση). Φωτογραφίες κοσμούν τα διακεκριμένα μέρη του έργου. Το κείμενο δεν παρατίθεται επεξεργασμένο σε μια ενιαία αφήγηση έτσι ώστε να δημιουργείται η εντύπωση μιας συνεχούς ροής, όπου το μόνο που ακούγεται είναι η φωνή του Μαντέλα. Τα τεκμήρια οργανώνονται και παρατίθενται γυμνά. Ο τίτλος δηλώνει κάθε φορά την πηγή (για παράδειγμα: από την ανέκδοτη αυτοβιογραφία που έγραψε στη φυλακή ή συζήτηση με τον Αχμέτ Καθράντα ή από επιστολή προς τη Χίλντα Μπερνστάιν, με ημερομηνία 8 Ιουλίου 1985, σχετικά με τη δίκη της Ριβονίας ή από το κλείσιμο της απολογίας του από το εδώλιο του κατηγορουμένου στη δίκη της Ριβονίας στις 20 Απριλίου 1964).

Μέσα από το καλειδοσκόπιο των πολλαπλών πηγών και τεκμηρίων ξεδιπλώνεται η ατομική ιστορία του Μαντέλα και η συλλογική περιπέτεια της Νότιας Αφρικής τον 20ό αιώνα. Ο Μαντέλα σπούδασε Λατινικά στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο διάβασε εκτενώς την ελληνική γραμματεία και πήρε μέρος ως ηθοποιός σε κλασικά θεατρικά έργα (Σοφοκλή, Αντιγόνη) στο πανεπιστήμιο και στη φυλακή. Ο επικεφαλής του έργου σημειώνει ότι ο Μαντέλα είναι επηρεασμένος από το έργο του Μάρκου Αυρηλίου Τα εις εαυτόν. Δεκαοκτώ αιώνες αργότερα, ο αφρικανός ηγέτης διατυπώνει την πολιτική του σκέψη και ξετυλίγει την ανθρώπινη εμπειρία του ως άνθρωπος της δράσης. Αλλωστε ο εικοσιεπτάχρονος εγκλεισμός του Μαντέλα υπήρξε η πλέον εκκωφαντική δράση ενός ηγέτη που επηρέαζε τον λαό και τις εξελίξεις από το στενό κελί μιας φυλακής. Ο Μαντέλα, όπως και ο Αυρήλιος, δεν είναι κανένας σπουδαίος αφηγητής. Γνωρίζει όμως καλά, όπως και ο προκάτοχός του, τα πλεονεκτήματα του στοχασμού, της περισυλλογής, της καταγραφής και της καθημερινής πειθαρχίας, επισημαίνει ο επικεφαλής του έργου.

Εντοιχισμένος στο κελί του, ο Νέλσον Μαντέλα έχει άφθονο χρόνο να συγκεντρώσει τη σκέψη του. «Πριν βρεθώ στη φυλακή, δεν είχα εκτιμήσει ποτέ πλήρως τη χωρητικότητα της μνήμης, την ατελείωτη αλυσίδα πληροφοριών που μπορεί να συγκρατήσει το μυαλό», γράφει σε μια επιστολή. Η αίσθηση του εγκλεισμού κάνει τα μικρά πράγματα να φαίνονται μεγάλα και σπουδαία: «Μόλις βρεθεί κανείς στη φυλακή εκτιμά τα μικρά πράγματα –την αίσθηση ότι μπορεί να κάνει περίπατο όποτε θέλει, να περάσει τον δρόμο, να μπει σε ένα κατάστημα και να αγοράσει μια εφημερίδα, να μιλήσει ή να επιλέξει να παραμείνει σιωπηλός -, το απλό πράγμα να έχει τη δυνατότητα να ελέγχει τον εαυτό του», αναφέρει σε μια συζήτηση.