Ενας Σωκράτης υπέρ των ζώων

Η πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου του Michael Huemer «Διάλογοι περί ηθικής χορτοφαγίας» (εκδ. Κυαναυγή, μτφ. Κώστας Αλεξίου) στη γλώσσα μας αποτελεί σημαντικό εκδοτικό γεγονός, τουλάχιστον για εκείνους και εκείνες που ενδιαφέρονται για το ζήτημα των ζώων. Φυσικά, μόνο τυχαίο δεν είναι που πίσω από αυτό το γεγονός βρίσκεται ο Κώστας Αλεξίου, μεταφραστής του έργου και ψυχή των εκδόσεων Κυαναυγή, οι οποίες εδώ και μερικά χρόνια μεταφράζουν ό,τι πιο έγκυρο και επίκαιρο προσφέρει ο φιλοσοφικός και ηθικοπολιτικός στοχασμός για τα ζώα - «Η ψυχή των ζώων» του Piero Martinetti και το «Γιατί να κοιτάμε τα ζώα» του John Berger είναι  μόνο δύο από τις στάσεις αυτής της αξιοπρόσεκτης διαδρομής.

Ο Huemer οργανώνει το βιβλίο του με τη μορφή ενός διαλόγου που διεξάγεται μεταξύ δύο φοιτητών φιλοσοφίας, εκ των οποίων ο ένας είναι υποστηρικτής του βιγκανισμού και ο άλλος της κρεοφαγίας. Με αφορμή ένα απλό καθημερινό περιστατικό, τη συνάντηση σε ένα χορτοφαγικό εστιατόριο, οι δύο φίλοι συζητούν και συγκρούονται γύρω από τα ηθικά προβλήματα που εγείρει το ζήτημα της διατροφής, ανταλλάσσοντας επιχειρήματα που αντλούν από ένα εύρος διανοητικών παραδόσεων: από τον ωφελιμισμό και τον καντιανισμό μέχρι τη Βίβλο και την κοινωνική ψυχολογία.

Το γεγονός ότι είναι ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο βοηθά τον συγγραφέα να επιδείξει όχι μόνο οξυδέρκεια και διανοητική αυστηρότητα, αλλά και μια εντυπωσιακή ικανότητα στην αρχαία τέχνη της μαιευτικής. Ετσι, στις σελίδες του βιβλίου βλέπουμε συχνά τον Χ., τον φοιτητή που ενσαρκώνει τις απόψεις του ίδιου του Huemer, να ακολουθεί σαν άλλος Σωκράτης το επιχείρημα του συνομιλητή του προκειμένου τελικά να το στρέψει εναντίον του. Για παράδειγμα, ενώ ο ίδιος φαίνεται να παίρνει κάποιες αποστάσεις από την ωφελιμιστική φιλοσοφία, δεν διστάζει να αξιοποιήσει με εντυπωσιακό τρόπο ένα ωφελιμιστικό επιχείρημα προκειμένου να ενισχύσει το σκεπτικό του και να οδηγήσει τον συνομιλητή του σε αδιέξοδο.

Ταυτόχρονα, η φιλοσοφική του παιδεία τον καθιστά ικανό να αποφύγει τις διανοητικές κακοτοπιές - λόγου χάρη, ενώ δηλώνει αντίθετος στην αυστηρή θεμελίωση των ηθικών αξιών, δείχνει ότι η χορτοφαγία συνάδει με πολύ βασικές ηθικές παραδοχές που στην πράξη κάνουμε όλοι - αλλά και να πραγματοποιήσει κρίσιμες διακρίσεις - φέρ' ειπείν, καταπιάνεται αυστηρά με την κατάδειξη των αναντίρρητων ηθικών προβλημάτων της βιομηχανικής κτηνοτροφίας, αφήνοντας στην άκρη το κατά πόσον δικαιολογείται κανείς ηθικά να τρώει ζώα που έχουν μεγαλώσει στη φύση ή σε φάρμες, ζήτημα που κατά τη γνώμη του προϋποθέτει μια διαφορετική συζήτηση, αυτή περί δικαιωμάτων των ζώων.

Ισως για όλους αυτούς, και πολλούς ακόμη, λόγους, ο Peter Singer, ο σημαντικότερος ίσως θεωρητικός της απελευθέρωσης των ζώων, γράφει στον πρόλογο που περιλαμβάνεται στην ελληνική έκδοση ότι το βιβλίο του Huemer είναι εκείνο που προτείνει ως απάντηση σε οποιονδήποτε τον ρωτά για ποιον λόγο δεν τρώει κρέας.

Το συναίσθημα

Την ίδια στιγμή, παρά την αδιαμφισβήτητη αξία του βιβλίου και το γεγονός ότι απέχω και ο ίδιος από το κρέας εδώ και χρόνια, οφείλω να σημειώσω ότι έπιανα συχνά τον εαυτό μου να νιώθει πως τον χωρίζει μια απόσταση από τις απόψεις του Huemer. Ισως αυτό έχει να κάνει με το ότι τα επιχειρήματά του μού φαίνονταν ενίοτε υπερβολικά διανοητικά: είναι χαρακτηριστικό ότι η λέξη «αγάπη» δεν εμφανίζεται, αν δεν κάνω λάθος, ούτε μία φορά μέσα στο κείμενο. Χωρίς λοιπόν να παραγνωρίζω τη μεγάλη σημασία των λογικών επιχειρημάτων - κι ο ίδιος, άλλωστε, με κάτι παρόμοιο ασχολούμαι -, αναρωτιέμαι αν μπορεί να υπάρξει ηθική πράξη, απόφαση και μεταστροφή χωρίς συναίσθημα, πάθος και έλεος - με όλη την τραγικότητα και την αμφισημία που κουβαλούν μαζί τους αυτά τα μεγέθη.

Συνολικά, όμως, δεν μπορώ παρά να συστήσω ανεπιφύλακτα το βιβλίο σε κάθε φίλο και φίλη, χορτοφάγο και μη. Ιδίως στη δεύτερη περίπτωση, θα με ενδιέφερε να ακούσω τα αντεπιχειρήματά τους, καθώς νομίζω ότι δεν θα έχουν εύκολο έργο!

Ο Γιάννης Κτενάς είναι νομικός και υποψήφιος διδάκτωρ της Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Michael Huemer
Διάλογοι περί ηθικής χορτοφαγίας
Μτφ. Κώστας Αλεξίου
Εκδ. Κυαναυγή, 2020, σελ. 160
Τιμή: 10 ευρώ