Οι αναφορές σε Πλάτωνα, Καραμανλή και Σημίτη

^«Η Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα δεν θα ήταν Ευρώπη». Ετσι συνόψισε τη σημασία της ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν στην ομιλία του στην τελετή υπογραφής της Πράξης Προσχώρησης της χώρας στο Ζάππειο Μέγαρο στις 29 Μαΐου 1979. Και ο Κ. Καραμανλής, ο έλληνας αρχιτέκτονας της ένταξης, έσκασε ένα πλατύ χαμόγελο (ο γράφων ήταν παρών στην τελετή στο αίθριο του Ζαππείου). Λίγα χρόνια νωρίτερα, τον Ιούλιο 1974, είχε άλλωστε γυρίσει στην Αθήνα με το προσωπικό αεροπλάνο του γάλλου προέδρου για να αναλάβει τα ηνία της χώρας μετά τη λαίλαπα της στρατιωτικής δικτατορίας.

Ο θάνατος του Ζισκάρ ντ' Εστέν σε ηλικία 94 ετών την περασμένη Τετάρτη από επιπλοκές εξαιτίας του Covid-19, από τον οποίο είχε προσβληθεί, σημαίνει την απώλεια του τελευταίου, ίσως, πράγματι Μεγάλου της ευρωπαϊκής ενοποίησης με βαθιά αίσθηση της ιστορίας αλλά και της ιστορικότητας της Ευρώπης. Σημαίνει επίσης και την απώλεια ενός γνήσιου φίλου της Ελλάδας, η οποία χωρίς τον αποφασιστικό του ρόλο ίσως να μην είχε ενταχθεί (1-1-1981) στην Ευρωπαϊκή Ενωση (τότε ΕΟΚ), επτά χρόνια μετά την υποβολή της αίτησης ένταξης (1974) από τον Κ. Καραμανλή. Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν υπήρξε αυτός που έπεισε τον Χ. Σμιτ, καγκελάριο της Γερμανίας, να άρει τις ισχυρές επιφυλάξεις του και να στηρίξει την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων το 1976.

Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν υπήρξε ένας από τους ευρωπαίους ηγέτες που έζησαν προσωπικά το δράμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έχοντας συμμετάσχει στη γαλλική αντίσταση. Η τραγική εμπειρία και μνήμη του καταστροφικού αυτού πολέμου τροφοδοτούσαν τη σκέψη του αλλά και την καρδιά του για την Ευρώπη. Για τη βαθύτερη ενοποίηση της Ευρώπης προκειμένου να μην επαναληφθούν οι τραγωδίες του παρελθόντος. Για τον Ντ' Εστέν, όπως και άλλους Μεγάλους της εποχής, η ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν ήταν απλώς ένα project. Ηταν πρωτίστως ένα βαθύ συναίσθημα.

Εκλέχτηκε πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας το 1974 σε ηλικία 48 ετών και ήταν τότε ο νεότερος στην ιστορία (μέχρι την εκλογή του Εμ. Μακρόν σε ηλικία 39 ετών το 2017). Και έθεσε δύο κύριους στρατηγικούς στόχους για εκπλήρωση: (α) τον εκσυγχρονισμό προς μια φιλελεύθερη κατεύθυνση της Γαλλίας και (β) τη βαθύτερη ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ετσι στην επταετή του θητεία εργάστηκε για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων και των αντισυλληπτικών, άνοιξε το Ελιζέ στον μέσο πολίτη (κάθε Χριστούγεννα είχε μπρέκφαστ με τους καθαριστές του μεγάρου) κ.ά. Ωστόσο το μεγαλύτερο πάθος του ήταν η Ευρώπη. Ετσι, σε συνεργασία με τον καγκελάριο Χ. Σμιτ προχώρησαν το 1979 στη σύσταση του Ευρωπαϊκού Συναλλαγματικού Μηχανισμού (European Exchange Rate Mechanism - ERM) που αποτέλεσε το πρόπλασμα της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ) και του ενιαίου νομίσματος, του ευρώ. Προώθησε επίσης την ιδέα της άμεσης ανάδειξης των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με τις πρώτες ευρωεκλογές να διεξάγονται το 1979. Υπήρξε επίσης ο «πατέρας» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που άρχισε να λειτουργεί το 1975 (όπως και του G7). Το 1981 όμως ηττήθηκε στις εκλογές από έναν άλλο μεγάλο της γαλλικής πολιτικής σκηνής, τον Φρανσουά Μιτεράν.

Γνώρισα και συνεργάστηκα στενά με τον Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν την περίοδο 2002-2003, όταν ήταν πρόεδρος και εγώ αν. μέλος της Συνέλευσης για την επεξεργασία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Τον Ιούνιο του 2003, παραμονές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε στη Χαλκιδική, συνόδευσα τον τότε πρωθυπουργό Κ. Σημίτη στην επίσκεψή του στον Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν στο σπίτι του στο Παρίσι. Αφού ολοκληρώθηκε το τυπικό μέρος της συζήτησης γύρω από το σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος που ο Ζισκάρ ντ' Εστέν θα παρουσίαζε επισήμως στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, επωφελήθηκα να του θέσω ορισμένα ερωτήματα σχετικά με το γιατί είχε τόσο ένθερμα υποστηρίξει την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η αντίδραση του Ζισκάρ ντ' Εστέν υπήρξε ιδιαίτερα αποκαλυπτική αλλά και εξόχως ενδιαφέρουσα για τον τρόπο που η τότε ευρωπαϊκή ηγεσία έβλεπε την Ελλάδα. Αφού αναφέρθηκε στους στενούς δεσμούς φιλίας με τον αείμνηστο Κ. Καραμανλή και στον ρόλο που έπαιξαν οι φιλικοί αυτοί δεσμοί, τόνισε ότι υποστήριξε την ελληνική ένταξη καθώς θεωρούσε ότι «είχε ένα γραμμάτιο να πληρώσει στον Πλάτωνα», ότι θεωρούσε πως η Ευρώπη χωρίς τη χώρα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη στους κόλπους της δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ολοκληρωμένη. «Αλλά, αγαπητέ μου», υπογράμμισε με έμφαση, «νόμιζα κάπως αφελώς και ίσως με μια κάπως ρομαντική διάθεση ότι με την ένταξη της Ελλάδας θα έμπαιναν στο Συμβούλιο της Ενωσης ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Περικλής και οι άλλοι σοφοί Ελληνες ή εν πάση περιπτώσει μια κάποια παραλλαγή αυτών. Αλλά δυστυχώς αντί του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη βρεθήκαμε τις περισσότερες φορές μπροστά σε εντελώς πρωτόγνωρες καταστάσεις. Ανθρωποι που δεν είχαν ούτε τη σοφία ούτε τον ορθολογισμό της ελληνικής σκέψης και, το κυριότερο, δεν ήθελαν να καταλάβουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η Ευρώπη». «Χαίρομαι», κατέληξε, «που με τον Κ. Σημίτη επιστρέφει ο ελληνικός ορθολογισμός. Ο Κώστας είναι ένας μεγάλος Ευρωπαίος».

Ηταν τότε οι πολύ καλές ημέρες της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση που δυστυχώς δεν διήρκεσαν για πολύ, όχι γιατί «δεν εμφανίστηκαν στο Συμβούλιο ο σύγχρονος Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης». Αυτό εκ των πραγμάτων ήταν αφελής ρομαντισμός. Αλλά κυρίως γιατί στο μεγαλύτερο μέρος τους οι ηγεσίες της χώρας «δεν θέλησαν να καταλάβουν τον τρόπο λειτουργίας της Ευρώπης». Βέβαια υπάρχουν και άλλοι Ευρωπαίοι που δεν κατανοούν το πώς λειτουργεί το σύστημα, αλλά αυτοί δεν έχουν πίσω τους ούτε Πλάτωνα ούτε Αριστοτέλη...

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής
του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής -
σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής
επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ