Brexit, δημαγωγοί και κωλοτούμπες

Οι φίλοι μου στη Βρετανία δεν μπορούν ακόμη να πιστέψουν ότι αντί για Grexit θα έχουμε τελικά Brexit - και πιθανόν με άτακτη έξοδο. Ακόμη λιγότερο μπορούν να πιστέψουν ότι η βρετανική πολιτική θα έπεφτε τόσο χαμηλά. Ζουν έναν εφιάλτη που θεωρούσαν θλιβερό προνόμιο των κοινών θνητών σε άλλες χώρες που δεν διαθέτουν ούτε τους θεσμούς ούτε την κοινοβουλευτική παράδοση της Βρετανίας. Και όμως, τώρα πλέον συμβαίνουν αυτά και στις καλύτερες οικογένειες, περιλαμβανομένων των ΗΠΑ.

Κοινωνίες με μεγάλες ανισότητες, χωρισμένες σε κομμάτια που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά μισούνται ολοένα και περισσότερο, σύγχρονα δίκτυα επικοινωνίας που ανατροφοδοτούν και διαχέουν μισές αλήθειες (στην καλύτερη των περιπτώσεων) αν όχι μισαλλοδοξία και ψευδείς ειδήσεις, πολιτική πόλωση που αφήνει ζωτικό χώρο σε δημαγωγούς. Το παλιό σύστημα τρίζει στα θεμέλιά του - και ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί πριν έρθει ο σεισμός ότι το οικοδόμημα δεν ήταν πλέον στέρεο.

Η ιστορία του Brexit πάει πίσω μακριά. Μια χώρα που αντιμετώπισε πάντα το ευρωπαϊκό εγχείρημα με τους στενούς όρους οικονομικής δοσοληψίας, μια πολιτική τάξη, με λιγοστές εξαιρέσεις, που δυσκολευόταν, ή μάλλον δεν την ενδιέφερε, να καταλάβει πώς σκέφτονται οι άλλοι στην ηπειρωτική Ευρώπη, με πολλούς, συχνά γραφικούς, νοσταλγούς της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας στο Συντηρητικό Κόμμα, μια χώρα που αποκοβόταν ολοένα και περισσότερο από τον ευρωπαϊκό πυρήνα μετά τη δημιουργία του ευρώ και τους γρηγορότερους ρυθμούς της ευρωπαϊκής ενοποίησης μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, αλλά και τις μεγάλες κρίσεις που ακολούθησαν. Με έναν πρωθυπουργό τότε που προκήρυξε δημοψήφισμα για καθαρά εσωκομματικούς λόγους και αρκετή αλαζονεία ώστε να πιστεύει ότι μπορεί άνετα να το κερδίσει (αλλά το έχασε) και το σημερινό πρωθυπουργό που φαίνεται έτοιμος να τζογάρει θεσμούς, πολιτειακή ενότητα, οικονομία και την όποια κοινωνική συνοχή έχει απομείνει για την προσωπική του φιλοδοξία.

Τελικά, η δική μας έφεση (ενίοτε) στις κωλοτούμπες είναι ασύγκριτα προτιμότερη. Δείχνει μεγαλύτερο ρεαλισμό και ευελιξία που μάλλον επιβάλλουν (έστω και την τελευταία στιγμή, όχι όμως πάντα) το μικρό μέγεθος της χώρας και η δύσκολη γειτονιά που μας έλαχε. Και έτσι συνήθως αποφεύγουμε τα χειρότερα.

Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου 2016 κράτησαν υπερβολικά πολύ. Ανέδειξαν την παντελή έλλειψη προετοιμασίας της πλευράς που υποστήριξε το Brexit, μαζί με την αντίστοιχη έλλειψη ρεαλισμού, καθώς και τη μεγάλη ανισορροπία στον συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ των «27», όσο η Ευρωπαϊκή Ενωση παραμένει ενωμένη. Ακριβώς στην έλλειψη ενότητας των Ευρωπαίων είχαν επενδύσει από την αρχή οι σκληροπυρηνικοί υποστηρικτές του Brexit, ακολουθώντας την παλιά βρετανική τακτική του διαίρει και βασίλευε.

Αλλά αυτήν τη φορά, υπολόγισαν λάθος, γιατί η ενότητα των «27» αποτέλεσε θέμα υπαρξιακό για τους Ευρωπαίους αντιμέτωπους όχι μόνο με το Brexit αλλά και με έναν πρόεδρο των ΗΠΑ που απειλεί συνεχώς και προσπαθεί να τους διασπάσει. Για την ακρίβεια, η πολιτική του διαίρει και βασίλευε λειτούργησε σαν μπούμερανγκ, γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο αποδείχτηκε τελικά πολύ περισσότερο διαιρεμένο από την ΕΕ. Και τώρα, ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτήν την αδυναμία φιμώνοντας τους βουλευτές (με το κλείσιμο του Κοινοβουλίου για πέντε βδομάδες) και διαγράφοντας τους δικούς του αντάρτες από το κόμμα. Απειλεί με άμεσες εκλογές, αλλά δεν είναι πλέον στο χέρι του να τις επιβάλει. Πολιτικό αδιέξοδο, καιροσκοπισμός, κατάργηση συνταγματικών συμβάσεων που ίσχυαν μερικούς αιώνες: η εικόνα μιας μεγάλης χώρας σε βαθιά κρίση.

Το δράμα του Brexit φτάνει στην κορύφωσή του. Ποιο θα είναι το τέλος, αίσιο ή όχι, δεν μπορεί ακόμη κανείς να το προβλέψει. Γιατί ζούμε σε εποχή που οι ακραίες απόψεις και οι δημαγωγοί ενίοτε επικρατούν.

Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ και καθηγητής στη σχολή διεθνών σχέσεων της Sciences Po στο Παρίσι