Σε αυτή τη συγκυρία ραγδαίων πολιτικών ανακατατάξεων το κράτος δικαίου βρίσκεται στον πυρήνα της λειτουργίας της δημοκρατίας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ, όπου ο αυταρχισμός ορισμένων κυβερνήσεων, με τη χειραγώγηση της Δικαιοσύνης και του Τύπου, υπονομεύει τις θεμελιακές αξίες της. Το κράτος δικαίου, έννοια δυσπροσδιόριστη, είναι συνυφασμένο με τη δυνατότητα της Δικαιοσύνης να ελέγχει τις πράξεις της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας, λειτουργώντας ως ανάχωμα στις υπερβάσεις της κρατικής αυθαιρεσίας. Περισσότερο από ένα σύνολο νόμων, σηματοδοτεί τη ζωτική ανάγκη ουσιαστικής εφαρμογής τους από μια ανεξάρτητη Δικαιοσύνη. Η ιστορική εμπειρία μας δείχνει ότι μικρή αξία θα είχε η λαϊκή κυριαρχία – ευεπίφορη συχνά σε επικίνδυνες εκτροπές της πλειοψηφίας – όταν δεν οριοθετείται  από το κράτος δικαίου.

Η προστασία του κράτους δικαίου και η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης πλήττονται από αυταρχικές κυβερνήσεις που αποπειρώνται να την ποδηγετήσουν. Μολονότι το κράτος δικαίου είναι μία από τις κοινές αξίες της ΕΕ και κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 της ΣΕΕ, ενώ το άρθρο 7 της ΣΕΕ προβλέπει κυρώσεις στην περίπτωση παραβίασής του, ο υπάρχων μηχανισμός είναι αλυσιτελής εφόσον προϋποθέτει δυσεπίτευκτες ομοφωνίες στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Την αδυναμία αυτή έρχεται να θεραπεύσει η πρόσφατη νομολογία (υπόθεση C-64/16 της 27/2/2018, Ενωση Πορτογάλων Δικαστών) του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) προσδιορίζοντας τη δυνατότητα ενεργοποίησης του ευρωπαϊκού μηχανισμού προσφυγών σε περίπτωση παραβίασης της ανεξαρτησίας της εθνικής Δικαιοσύνης. Είναι δυνατό σε υπόθεση ενώπιον εθνικού δικαστηρίου ένας διάδικος να ζητήσει την παραπομπή της υπόθεσης, μέσω προδικαστικού ερωτήματος, στο ΔΕΕ για να διαπιστώσει αν υπάρχει παραβίαση της ανεξαρτησίας του εθνικού δικαστηρίου. Επιπλέον, οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο θα μπορούσε να καταγγείλει στην Επιτροπή ένα κράτος-μέλος για παραβίαση της ανεξαρτησίας εθνικών δικαστηρίων του. Στη συνέχεια η Επιτροπή μπορεί να προσφύγει εναντίον αυτού του κράτους-μέλους στο ΔΕΕ, και με επείγουσα διαδικασία, ζητώντας προσωρινά μέτρα για την αναστολή εφαρμογής της σχετικής κυβερνητικής αποφάσεως, π.χ. τον διορισμό δικαστών του Ανώτατου Δικαστηρίου, π.χ. περίπτωση Πολωνίας.

Το σκεπτικό του ΔΕΕ είναι ότι τα εθνικά δικαστήρια αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού συστήματος δικαστικής συνεργασίας εξού και η ανεξαρτησία τους είναι υπόθεση του Ενωσιακού Δικαίου. Το ΔΕΕ ανάγει σε Ευρωπαϊκό Ομοσπονδιακό κανόνα την αρχή της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας που περιλαμβάνει την αρχή της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης των κρατών-μελών. Κατά συνέπεια, η ανεξαρτησία της Ελληνικής Δικαιοσύνης δεν είναι απλά εθνική υπόθεση αλλά η προστασία της αφορά την ευρωπαϊκή έννομη τάξη.

Αυτή την περίοδο που δοκιμάζεται η δημοκρατία τόσο στα κράτη-μέλη όσο και στην Ευρώπη, το ΔΕΕ αποτελεί τον θεσμό που θωρακίζει την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Στέλνει το μήνυμα πως η μάχη της Ευρώπης απέναντι στην ξενοφοβία, τον φασισμό, τις διακρίσεις, στον επελαύνοντα «τοξικό» λαϊκισμό θα πρέπει να δοθεί στο πεδίο της προστασίας των δημοκρατικών αξιών και κυρίως στο πεδίο του κράτους δικαίου, προϋπόθεση της ανοιχτής κοινωνίας που είναι και θέλει να παραμείνει η Ευρώπη και τα κράτη-μέλη της.

Ο Γιώργος Ζαββός είναι σύμβουλος Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του προέδρου της ΝΔ, πρώην  ευρωβουλευτής της ΝΔ και πρεσβευτής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής