Ο Ντόναλντ Τραμπ κυβερνά μια χώρα με 330 εκατομμύρια πολίτες. Η Βραζιλία με 210 εκατομμύρια άτομα έχει μια νεοεκλεγμένη λαϊκιστική κυβέρνηση. Σχεδόν 170 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ζουν με κυβερνήσεις στις οποίες συμμετέχει τουλάχιστον ένας λαϊκιστής στο υπουργικό συμβούλιο. Ας προσθέσουμε τις Φιλιππίνες με πληθυσμό άνω των 100 εκατομμυρίων και την Τουρκία με 80 εκατομμύρια πολίτες. Αρα, τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο άτομα κυβερνώνται από λαϊκιστές με τον έναν τρόπο ή τον άλλον.

Ο νέος λαϊκισμός αποδίδεται συνήθως σε γενιά στάσιμων μισθών. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο η κατανομή του εισοδήματος έχει χειροτερέψει και το ανώτερο 1% παίρνει τη μερίδα του λέοντος των κερδών από την οικονομική ανάπτυξη. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 δεν προκάλεσε μόνο πολύ πόνο, αλλά ενίσχυσε την πεποίθηση ότι η Wall Street είναι ο εχθρός. Ας μην αναρωτιόμαστε γιατί η πολιτική έχει γίνει συγκρουσιακή.

Το συμπέρασμα είναι απλό: ας εκδιώξουμε τους αλήτες που λειτούργησαν υπέρ των τραπεζιτών, ας φορολογήσουμε τους πλούσιους και ας αναδιανείμουμε πιο επιθετικά τα εισοδήματα. Τότε ο λαϊκισμός θα διαλυθεί. Ομως, όσο κι αν ακούγονται πολιτικά ελκυστικά όλα αυτά – ας το αποκαλέσουμε θεωρία της οικονομικής ανασφάλειας – δεν περιγράφει σωστά την πραγματικότητα. Δεν ταιριάζει με τα δεδομένα των αναδυόμενων αγορών και ίσως να μην ισχύει για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Διότι ο λαϊκισμός δεν αναπτύσσεται μόνο στις χώρες με οικονομικά προβλήματα αλλά και σε εκείνες όπου σημειώνεται οικονομική ανάπτυξη.

Για παράδειγμα, η Πολωνία και η Ουγγαρία βλέπουν το ΑΕΠ τους να αυξάνει κατά 3,3% και 2,1% αντιστοίχως κάθε χρόνο από το 2010. Στη γειτονική Τσεχία η ανεργία είναι μόλις 2,3%, το χαμηλότερο ποσοστό στην ΕΕ, και η οικονομία αναπτύχθηκε 4,3% το 2017. Η χώρα έχει δεχθεί ελάχιστους πρόσφυγες. Κι όμως τα λαϊκιστικά κόμματα προσέλκυσαν 4 στους 10 ψηφοφόρους στις τελευταίες γενικές εκλογές – δεκαπλασιασμός μέσα σε μια δεκαετία. Η Βραζιλία είναι άλλη περίπτωση: Βίωσε μεγάλη ύφεση το 2015 και το 2016, στη δεύτερη προεδρική θητεία της Ντίλμα Ρουσέφ. Ομως προηγήθηκαν έντονες πολιτικές αναδιανομής και δεκάδες εκατομμύρια πολίτες ωφελήθηκαν από τα κοινωνικά προγράμματα.

Το συμπέρασμα είναι αναπόφευκτο: Οι λαϊκιστές είναι απόρροια της οικονομικής ανάπτυξης, όχι της κρίσης. Και αυτό ενισχύεται και από την άποψη ότι εάν ο λαϊκισμός εξέφραζε την ανάγκη για οικονομική αναδιανομή, τότε θα ενισχυόταν η Αριστερά και όχι η Δεξιά. Οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ δείχνουν όλο και περισσότερο ότι έχουν χάσει την επαφή. Η αλαζονεία τους δεν βοηθά. Οι λεπτομέρειες διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αλλά το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: έχουν κάνει τόσα λάθη ώστε γίνονται ιδανικοί στόχοι για τους λαϊκιστές που θέλουν να βάλουν στον στόχο το κατεστημένο. Σίγουρα χρειαζόμαστε οικονομικές αλλαγές. Αλλά χρειαζόμαστε πολιτικές αλλαγές περισσότερο. Αλλιώς, οι ψηφοφόροι των λαϊκιστών θα συνεχίσουν να αυξάνονται.

Ο Αντρές Βελάσκο, πρώην υπουργός Οικονομικών της Χιλής, είναι πρύτανης της Σχολής Δημόσιας Διοίκησης της London School of Economics και συγγραφέας πολλών βιβλίων