Τα τελευταία δύο χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην ευρωπαϊκή άμυνα, περισσότερα από όσα την τελευταία 60ετία. Οι λόγοι είναι πολλοί: η προεδρία Τραμπ στις ΗΠΑ που στέλνει συγκεχυμένα μηνύματα για τη συνέχιση της συνεργασίας με την ΕΕ, το Brexit, με την απώλεια μιας από τις σημαντικότερες δυνάμεις στο επίπεδο της άμυνας, καθώς και οι νέες απειλές για την Ευρώπη. Παράλληλα, η προσάρτηση της Κριμαίας και η  νέα διεκδικητικότητα της Ρωσίας, καθώς και η ενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα, προσέφεραν μια νέα δυναμική στην Κοινή Πολιτική Αμυνας και Ασφάλειας.

Κεντρικό ρόλο έπαιξε εξάλλου η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξελιχθεί σε καταλύτη των εξελίξεων και στον τομέα της άμυνας και ασφάλειας, κάτι που μέχρι πρόσφατα ήταν αποκλειστικά στη δικαιοδοσία του Συμβουλίου, δηλαδή των κρατών – μελών.

Με σημείο εκκίνησης την ανακοίνωση από την Υπατη Εκπρόσωπο Φεντερίκα Μογκερίνι της νέας Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ, τον Ιούνιο του 2016, μόλις μία μέρα μετά το βρετανικό δημοψήφισμα, τους επόμενους μήνες ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις που αλλάζουν το τοπίο στην Ευρωπαϊκή Αμυνα.

Στα τέλη του 2016 αποφασίστηκε το CARD, η Συντονισμένη Ετήσια Επιθεώρηση Αμυνας, ένας νέος μηχανισμός που προσφέρει αποτελεσματικότερη εποπτεία στις δαπάνες για την άμυνα, τις εθνικές επενδύσεις και την αμυντική έρευνα, συμβάλλοντας έτσι στην προοπτική βαθύτερης συνεργασίας των κρατών – μελών.

Στις αρχές του 2017 συμφωνήθηκε η δημιουργία ενός Επιχειρησιακού Επιτελείου της ΕΕ (Στρατιωτική Δυνατότητα Σχεδίασης και Διεξαγωγής Επιχειρήσεων), για να κατευθύνει και να συντονίζει τις εκπαιδευτικές στρατιωτικές αποστολές και προοπτικά να αναλάβει την ευθύνη για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό και εκτελεστικών στρατιωτικών αποστολών. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO), μια ανενεργή διάταξη της Συνθήκης της Λισαβόνας (λόγω του βρετανικού βέτο), η οποία δίνει τη δυνατότητα σε όσες χώρες θέλουν και μπορούν, να προχωρήσουν σε ανώτερο επίπεδο συνεργασίας. Η ΜΔΣ λειτουργεί στη βάση συνεργατικών προγραμμάτων. Στο τέλος του 2017 εγκρίθηκαν 17 προγράμματα, ενώ άλλα 17 τον Νοέμβριο 2018. Σε όλα αυτά, κομβικός είναι ο ρόλος του νέου Ευρωπαϊκού Ταμείου Αμυνας που δημιουργήθηκε το 2017. Στόχος του είναι η χρηματοδότηση της έρευνας, της δημιουργίας προτύπων αλλά και της απόκτησης αμυντικού υλικού, ενώ οδηγεί στην ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Προβλέπονται δε για την ενίσχυσή του 13 δισ. ευρώ για το διάστημα 2021-27.

Στόχος είναι η στρατηγική αυτονομία της ΕΕ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εγκαταλείπονται οι προσπάθειες για ουσιαστική συνεργασία με το ΝΑΤΟ. Αντίθετα, η έμφαση δίνεται στη συμπληρωματικότητα: για πρώτη φορά ΝΑΤΟ και ΕΕ συμφώνησαν σε 42 κοινές συνεργατικές δράσεις το 2016 και σε περαιτέρω 34 μέτρα το 2017.

Είναι ρεαλιστικό το σχέδιο για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ενωσης έως το 2025, όπως ανακοίνωσε για πρώτη φορά ο Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ στην ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Σεπτέμβριο του 2017;

Εχουν γίνει πολλά, αλλά και πολλά μένει να γίνουν. Τα εμπόδια είναι δεδομένα: η δυσκολία επίτευξης συναινέσεων, ο κατακερματισμός της ευρωπαϊκής άμυνας, οι αλληλοεπικαλύψεις, η μείωση των αμυντικών προϋπολογισμών και η απουσία μιας κοινής στρατηγικής κουλτούρας. Αυτή τη στιγμή φαίνεται να υπάρχει η πολιτική βούληση, όπως ήταν σαφές και από τις δηλώσεις Μέρκελ και Μακρόν για ευρωπαϊκό στρατό, αν και αυτό δείχνει ένα πολύ μακροπρόθεσμο σχέδιο. Η ολοκλήρωση προχωράει και σε αυτόν τον τομέα, ενώ ο νέος προϋπολογισμός προσφέρει αυξημένα οικονομικά μέσα για να πραγματοποιηθεί. Μένει να δούμε αν το όλο εγχείρημα θα μπορέσει να ξεπεράσει τις πολλές υπαρκτές δυσκολίες και αντιστάσεις.