Καθώς πέφτει το σούρουπο στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), ένα παλλόμενο φως αρχίζει να αναδύεται πάνω από το πάρκο. Η λάμψη δυναμώνει και σβήνει ρυθμικά, προσελκύοντας τους επισκέπτες προς την πηγή της. Όσο πλησιάζουν, ήχοι αναδύονται – μουσική που μπλέκεται με κελαηδίσματα και φυσικούς ήχους. Μπροστά τους ξεδιπλώνεται το “Bird Passing By” (“Un Oiseau de Passage”), μια εντυπωσιακή φωτεινή εγκατάσταση που απεικονίζει ένα τεράστιο πουλί σε διαδοχικά στάδια πτήσης, δημιουργώντας μέσα από φως και ήχο την ψευδαίσθηση της κίνησης.

Αιωρούμενο πάνω από τον δημόσιο χώρο, με το αστικό τοπίο της Αθήνας να απλώνεται στο βάθος, το έργο προκαλεί άμεση εντύπωση. Άνθρωποι κάθε ηλικίας σταματούν, στέκονται δίπλα ή κάτω από αυτό, παρακολουθώντας τη φωτεινή ακολουθία που επαναλαμβάνεται, καθώς το πουλί φαίνεται να χτυπά τα φτερά του και να γλιστρά μέσα στο σκοτάδι. Η εγκατάσταση αποπνέει ταυτόχρονα μεγαλείο και ευαισθησία – οπτικά εντυπωσιακή, αλλά και στοχαστική.

Δημιουργημένο από το γαλλικό συλλογικό Luminariste σε συνεργασία με το Light Art Collection, διεθνή πλατφόρμα σύγχρονης φωτιστικής τέχνης, το “Bird Passing By” δεν είναι απλώς ένα θέαμα. Αποτελεί παράλληλα έναν στοχασμό πάνω στον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της εποχής του Ανθρωπόκαινου – μιας εποχής που κυριαρχείται από τον άνθρωπο.

«Το έργο γεννήθηκε από μια διπλή ώθηση», αναφέρει ο Benjamin Nesme, ιδρυτής του Luminariste. «Υπάρχει ένας θαυμασμός για την ομορφιά της πτήσης των πουλιών, αλλά και μια βαθιά ανησυχία για την κατάρρευση της βιοποικιλότητας – ειδικά για την ανησυχητική εξαφάνιση των πληθυσμών των πτηνών, που ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας συχνά αγνοεί».

Η επιλογή τοποθέτησης ενός τεράστιου πουλιού μέσα στο αστικό περιβάλλον υπήρξε συνειδητή. «Στόχος μας ήταν απλός αλλά απαιτητικός: να ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να σταματήσουν να κοιτούν κάτω, στις οθόνες τους, και να κοιτάξουν ξανά τον ουρανό», εξηγεί ο Nesme. «Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα απομεινάρι μιας φυσικότητας που βρίσκεται στα πρόθυρα εξαφάνισης».

Ένα θέαμα φωτός και αντικειμένου

Σε τεχνικό επίπεδο, το “Bird Passing By” αποτελεί μια σύνθετη κατασκευή. Αποτελείται από 64 επιμέρους γλυπτά πουλιών, καθένα από τα οποία αναπαριστά διαφορετικό στάδιο της πτήσης. Μαζί σχηματίζουν μια τρισδιάστατη ακολουθία, εμπνευσμένη από τις πρώιμες επιστημονικές μελέτες της κίνησης του 19ου αιώνα, όπως εκείνες των Etienne-Jules Marey και Clement Ader, καθώς και από την αρχή του ζωοτρόπιου.

«Πρόκειται για στατικές μορφές», σημειώνει ο Nesme, «που ζωντανεύουν μέσα από το φως και τον ήχο. Οι τροχιές του φωτός δημιουργούν την ψευδαίσθηση της κίνησης, μετατρέποντας το γλυπτό σε αυτό που αποκαλούμε θέαμα-αντικείμενο φωτός».

Το έργο ξεδιπλώνεται σαν αφήγηση. Μέσα από τα φωτιστικά μοτίβα και την ηχητική του σύνθεση, αποτυπώνει τη μετανάστευση ενός πουλιού που διασχίζει διαφορετικά περιβάλλοντα – βροχή, άνεμο, καταιγίδες – πριν συναντήσει χώρους αλλοιωμένους από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η μουσική, τα κελαηδίσματα και οι ήχοι της πόλης συνυφαίνονται, ενισχύοντας την αίσθηση ενός ταξιδιού φυσικού αλλά και διαταραγμένου.

Για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, η συνεργασία υπήρξε καθοριστική. «Έπρεπε να υπάρξει πλήρης σύμπνοια ανάμεσα στον βιομηχανικό σχεδιαστή, τον φωτιστή και τον συνθέτη», τονίζει ο Nesme.

Ο Nesme, σχεδιαστής φωτισμού και καλλιτέχνης υαλογραφίας, ίδρυσε το Luminariste το 2019 με στόχο να ενώσει την αρχιτεκτονική, τη χειροτεχνία και τη ψηφιακή δημιουργία. Η συνεργασία του με τον εικονογράφο και σχεδιαστή Marc Sicard ενίσχυσε τη αφηγηματική διάσταση του συλλογικού, βασισμένη σε μια φιλοσοφία συγγενή με το κίνημα Arts & Crafts: η τέχνη σε διάλογο με το περιβάλλον και τους ανθρώπους του.

Πριν φτάσει στο ΚΠΙΣΝ, όπου θα παραμείνει έως τις 7 Ιανουαρίου, το έργο είχε παρουσιαστεί σε σημαντικά φεστιβάλ φωτός όπως το Bright Brussels και το Constellations de Metz, καθώς και σε πόλεις της Ρουμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας. «Κάθε τόπος προσφέρει ένα νέο φόντο, αλλά η βασική συνεργασία επιτρέπει στο πουλί να αφηγείται την ιστορία του ανάλογα με το περιβάλλον», αναφέρει ο Nesme.

Στην Αθήνα, η ανοιχτή πλαγιά κάτω από τη λευκή, εμβληματική κατασκευή του Renzo Piano δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να βιώσουν το έργο από διαφορετικές οπτικές – να το προσεγγίσουν από μακριά, να περπατήσουν κάτω από αυτό ή να το κυκλώσουν. Οι θεατές ενθαρρύνονται να περιηγηθούν, να βυθιστούν στην εμπειρία και να ανακαλύψουν νέες προοπτικές καθώς η φωτεινή ακολουθία εξελίσσεται.

Παρότι το οικολογικό μήνυμα είναι σαφές, η εγκατάσταση το μεταδίδει μέσα από την εμπειρία και το συναίσθημα, όχι μέσω διδακτισμού. «Χρησιμοποιούμε την ποίηση για να αφηγηθούμε την ιστορία της κατάρρευσης του ζωντανού κόσμου», λέει ο Nesme. «Ωστόσο, για να μεταδοθεί αποτελεσματικά ένα τέτοιο μήνυμα, πρέπει πρώτα να γιορτάσουμε την ομορφιά του».