Οι παραλίες, ένας από τους πιο αγαπημένους φυσικούς χώρους του ανθρώπου, βρίσκονται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Σύμφωνα με κορυφαίους ερευνητές, σχεδόν οι μισές αμμώδεις ακτές της Γης ενδέχεται να εξαφανιστούν έως το 2100, εάν συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις διάβρωσης. Η προειδοποίηση αυτή δεν αποτελεί επιστημονική υπερβολή, αλλά το συμπέρασμα σειράς μελετών, που καταγράφουν μια παγκόσμια, επιταχυνόμενη υποχώρηση των ακτών.
Ο Ομάρ Ντεφέο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Δημοκρατίας της Ουρουγουάης, παρουσίασε πρόσφατα τα δεδομένα του σε διεθνές συνέδριο, δηλώνοντας: «Σχεδόν οι μισές παραλίες θα εξαφανιστούν μέχρι το τέλος του αιώνα.» Οι εικόνες και τα στοιχεία, που συνόδευσαν την τοποθέτησή του αποτυπώνουν μια ανησυχητική πραγματικότητα από τη Βραζιλία και την Αυστραλία έως τις ακτές της Αφρικής και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η ανθρώπινη δραστηριότητα ως επιταχυντής της διάβρωσης
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η κλιματική αλλαγή αποτελούν βασικούς παράγοντες, ωστόσο οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει εξελιχθεί στον ισχυρότερο επιταχυντή της διάβρωσης.
Σε μελέτη του 2022, ερευνητές σε 30 παραλίες της βόρειας ακτής του Σάο Πάολο εξέτασαν τον αντίκτυπο της δόμησης και του τουρισμού στα παράκτια οικοσυστήματα. Το αποτέλεσμα ήταν αποκαλυπτικό: όσο περισσότερος κόσμος πατάει στην άμμο, τόσο μειώνεται η βιοποικιλότητα. Είδη εξαφανίζονται, η βιομάζα περιορίζεται και τα οικοσυστήματα αποσταθεροποιούνται.
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στη στεριά. Η ίδια έρευνα κατέδειξε ότι η πίεση από τις ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζει ακόμη και τις υποβρύχιες ζώνες, εκεί όπου η ζωή της παραλίας συνεχίζεται αθέατη.
Οι πιο ευάλωτες περιοχές
Μελέτη του 2020 έδειξε ότι έως και το 50% των αμμωδών ακτών του πλανήτη κινδυνεύουν με σοβαρή διάβρωση μέχρι το 2100, ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλές εκπομπές αερίων και έντονη παράκτια ανάπτυξη. Ανάμεσα στις πιο ευάλωτες χώρες συγκαταλέγονται η Δημοκρατία του Κονγκό, η Γκάμπια, οι Κομόρες, η Γουινέα-Μπισάου, το Πακιστάν και το Σουρινάμ.
Πολλές από αυτές στηρίζουν μεγάλο μέρος της οικονομίας τους στον τουρισμό, γεγονός, που καθιστά την απώλεια των παραλιών τους οικονομικά και κοινωνικά καταστροφική. Σε απόλυτους αριθμούς, η Αυστραλία κινδυνεύει περισσότερο, καθώς πάνω από 11.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής —περίπου το μισό των αμμωδών ακτών της— απειλούνται με υποχώρηση.
Το φαινόμενο του «coastal squeeze»
Οι παραλίες αποτελούν ένα ενιαίο, δυναμικό οικοσύστημα που περιλαμβάνει το κύμα, τον υποθαλάσσιο χώρο, την άμμο, τις θίνες και τη βλάστηση της οπισθίας ζώνης. Όταν οι άνθρωποι χτίζουν κατοικίες, δρόμους ή ξενοδοχεία πάνω στην άμμο ή καταστρέφουν τους αμμόλοφους, η φυσική ισορροπία διαταράσσεται.
Η παραλία δεν μπορεί πλέον να «μεταναστεύσει» προς την ξηρά καθώς ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας. Παγιδεύεται ανάμεσα στο κύμα και τις ανθρώπινες κατασκευές, δημιουργώντας το φαινόμενο του «coastal squeeze». Το αποτέλεσμα είναι η μόνιμη και, σε πολλές περιπτώσεις, μη αναστρέψιμη διάβρωση.
Αναποτελεσματικές λύσεις και προτάσεις
Πολλές χώρες επιχειρούν να προστατεύσουν τις ακτές τους με τεχνητή προσάμμωση —πλύσιμο άμμου, μεταφορά υλικού με φορτηγά ή αγωγούς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πραγματοποιηθεί σχεδόν 2.000 τέτοια έργα.
Οι επιστήμονες, ωστόσο, προειδοποιούν ότι αυτές οι λύσεις είναι εξαιρετικά δαπανηρές, συχνά αναποτελεσματικές και ενδέχεται να καταστρέψουν τη φυσική πανίδα των περιοχών. Η πιο βιώσιμη επιλογή, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι η προστασία της φυσικής ζώνης των θινών και η διατήρηση επαρκούς απόστασης μεταξύ δόμησης και ακτής.
Εκεί, όπου τα οικοσυστήματα παραμένουν άθικτα, οι παραλίες μπορούν να «οπισθοχωρήσουν» φυσικά και να συνεχίσουν να λειτουργούν ως ζωντανά οικοσυστήματα.
Πέρα από τουριστικός προορισμός
Οι παραλίες δεν είναι απλώς χώροι αναψυχής. Αποτελούν φυσικά φίλτρα, περιοχές αναπαραγωγής ειδών και ζώνες προστασίας από καταιγίδες και κυματισμούς. Είναι τα σημεία όπου φωλιάζουν πουλιά και χελώνες, όπου γεννιούνται και πεθαίνουν θίνες, αλλά και όπου ο άνθρωπος βρίσκει ηρεμία.
Η απώλειά τους δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα· είναι μια βαθιά ανθρώπινη απώλεια. Καθώς ο κόσμος κοιτάζει προς το 2100 με ανησυχία, το μήνυμα των επιστημόνων είναι σαφές: Αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις ακτές, θα χάσουμε τις παραλίες πριν καν συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της απώλειας.
